Cindy Sherman: Μια έκθεση για τη γυναίκα πίσω από τις γυναίκες -μια αναδρομή στην τέχνη της μεταμόρφωσης

Η έκθεση «Cindy Sherman: The Women» φιλοξενείται στη Hauser & Wirth Menorca και αποτελεί την πρώτη της ατομική παρουσίαση στην Ισπανία μετά από είκοσι χρόνια.

Μια γυναίκα ντυμένη με vintage Chanel στέκεται απομονωμένη σε ένα τοπίο σχεδόν αφιλόξενο. Η εικόνα είναι ψυχρή, απόμακρη, και ταυτόχρονα επιβλητική. Όχι μόνο γιατί η πολυτέλεια του ρούχου έρχεται σε αντίθεση με το τοπίο, αλλά επειδή η ίδια η φιγούρα μοιάζει να μην ανήκει εκεί -έχει τοποθετηθεί ψηφιακά στο κάδρο, σαν φάντασμα της ίδιας της εικόνας. Είναι μία από τις πρώτες φωτογραφίες που αντικρίζει κανείς μπαίνοντας στην έκθεση «Cindy Sherman: The Women», η οποία φιλοξενείται φέτος στο Hauser & Wirth στη Μινόρκα και αποτελεί την πρώτη της ατομική παρουσίαση στην Ισπανία μετά από είκοσι χρόνια.

Η έκθεση δεν ακολουθεί μια κλασική χρονολογική αφήγηση. Η επιμελήτρια Tanya Barson επέλεξε να ξεκινήσει από τις νεότερες δουλειές της Sherman και να ταξιδέψει τον επισκέπτη προς τα πίσω, μια αναδρομική πορεία από τη σύγχρονη γυναίκα μέχρι τα πρώτα ίχνη της καλλιτεχνικής της φωνής. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία, αφού επιτρέπει στο κοινό να ξεκινήσει από τις αναπαραστάσεις ώριμων γυναικών που παλεύουν με την ηλικία και τις πολιτισμικές πιέσεις γύρω από το γήρας -όπως συμβαίνει στις σειρές Ominous Landscapes, Flappers και Grandiose Society Portraits- και σταδιακά να φτάσει στις απαρχές του έργου της, όταν η Sherman ακόμα διαμόρφωνε τη δική της εικαστική γλώσσα.

Γεννημένη στο Glen Ridge του Νιου Τζέρσεϊ το 1954, η Cindy Sherman σπούδασε στο State University of New York στο Buffalo και αποφοίτησε το 1976. Λίγα χρόνια αργότερα, κατέκτησε τη διεθνή εικαστική σκηνή με τη σειρά Untitled Film Stills, μια σειρά ασπρόμαυρων φωτογραφιών που αναπαριστούσαν φανταστικές ηρωίδες από B-movies, φιλμ νουάρ και ευρωπαϊκό σινεμά, αμφισβητώντας τα γυναικεία στερεότυπα που προβάλλει η μαζική κουλτούρα. Σε κάθε φωτογραφία, η ίδια ποζάρει -σαν ηθοποιός, μοντέλο, και σκηνοθέτης- υιοθετώντας νέες ταυτότητες με τη βοήθεια μακιγιάζ, περούκας και κοστουμιών.

Από την αρχή της καριέρας της, η Sherman χρησιμοποιεί το σώμα της σαν καμβά, ενώ παράλληλα υπονομεύει τις συμβάσεις του πορτρέτου. Η χρήση μακιγιάζ, προσθετικών και σκηνογραφίας επαναπροσδιόρισε το μέσο της φωτογραφίας και ανέδειξε τη δυνατότητά του όχι να καταγράφει την «πραγματικότητα», αλλά να κατασκευάζει πολλαπλές αλήθειες -και προσωπικότητες.

Στην καρδιά της έκθεσης στη Μινόρκα βρίσκεται και πάλι η σειρά Untitled Film Stills, ένα έργο-ορόσημο που όχι μόνο ανέδειξε τη Sherman, αλλά και επηρέασε μια ολόκληρη γενιά καλλιτεχνών. Ακολουθούν πρώιμες σειρές όπως τα Bus Riders και Murder Mystery, καθώς και τα Line Up, έργα της φοιτητικής της περιόδου, όπου οι ρόλοι και η εξερεύνηση της ταυτότητας κάνουν ήδη αισθητή την παρουσία τους.

Η αναπαράσταση των γυναικών στην τέχνη της Sherman είναι ταυτόχρονα σκληρή, ειρωνική και βαθιά συναισθηματική. Στη σειρά Flappers, πρωταγωνίστριες είναι ηθοποιοί εποχής που πλέον έχουν ξεθωριάσει από το φως των προβολέων -και η Sherman τολμά να τις δείξει όπως ακριβώς είναι: παγιδευμένες σε μια φαντασιακή εικόνα εαυτού που δεν υπάρχει πια. «Εγώ, ως μεγαλύτερη γυναίκα, παλεύω με την ιδέα του να είμαι μεγαλύτερη γυναίκα», είχε δηλώσει η ίδια στους New York Times το 2016.

Η θεωρία του βλέμματος (gaze), όπως τη διατύπωσε ο John Berger το 1972, ήταν καθοριστική για τη φεμινιστική τέχνη. Ο άνδρας βλέπει τη γυναίκα, και η γυναίκα βλέπει τον εαυτό της μέσα από τα μάτια του άνδρα. Η Cindy Sherman όμως, και η επιμελήτρια της έκθεσης Tanya Barson μέσα από την έκθεση, πάνε ένα βήμα παραπέρα: το βλέμμα που μας καθορίζει δεν είναι μόνο ανδρικό, αλλά και γυναικείο -πολλές φορές αυστηρό, κριτικό, ανταγωνιστικό, αλλά και συμπονετικό. Αυτό το διττό βλέμμα αποτυπώνεται και στον τίτλο της έκθεσης The Women, που αντλεί την έμπνευσή του από το ομώνυμο θεατρικό έργο του 1936 της Clare Boothe Luce, ένα έργο αποκλειστικά με γυναίκες χαρακτήρες, γεμάτο σάτιρα, καυστικότητα και κοινωνική διάγνωση.

Η διαρκής παρουσία της Cindy Sherman στην τέχνη

Από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα, η Sherman πέρασε από το ασπρόμαυρο φιλμ στο έγχρωμο και εξερεύνησε όλο και πιο σκοτεινές, πειραματικές εκδοχές του εαυτού της -άλλοτε σατιρίζοντας τον κόσμο της μόδας, άλλοτε ανατέμνοντας τις κοινωνικές τάξεις και την ψυχολογία του βλέμματος. Τα έργα της βρίσκονται σε κορυφαία μουσεία, όπως η Tate στο Λονδίνο, το MoMA και το Metropolitan στη Νέα Υόρκη. Έχει τιμηθεί με το βραβείο MacArthur Foundation Fellowship (1995) και το διεθνές βραβείο φωτογραφίας του Ιδρύματος Hasselblad (1999). Ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη.

Με την έκθεση Cindy Sherman: The Women, η Hauser & Wirth γιορτάζει μια καλλιτέχνιδα που επί πέντε δεκαετίες αποδομεί, ανακατασκευάζει και εν τέλει απελευθερώνει τη γυναικεία εικόνα. Μια δημιουργό που μας υπενθυμίζει πως η ταυτότητα -όπως και το φύλο- δεν είναι ποτέ ένα πράγμα, αλλά μια συνεχής ερμηνεία, ένα διαρκές παιχνίδι μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.

Η έκθεση Cindy Sherman: The Women φιλοξενείται στη Hauser & Wirth Menorca από τις 23 Ιουνίου έως τις 26 Οκτωβρίου 2025.