Η ηλεκτρονική έκδοση της βρετανικής εφημερίδας Guardian μέσω άρθρου της ανταποκρίτριάς του, Helena Smith, υπό τον τίτλο «Ξεχάστε τον Παρθενώνα» (Forget the Parthenon: how austerity is laying waste to Athens’ modern heritage) παρουσίασε το μεγάλο πρόβλημα των νεοκλασικών κτηρίων τα οποία κινδυνεύουν με κατάρρευση αφού οι ιδιοκτήτες τους δεν έχουν την οικονομική ευχέρεια να τα συντηρήσουν.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε η εφημερίδα, το 80% των κτηρίων που κατασκευάστηκαν από τον 19ο αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου έχουν κατεδαφιστεί και ό,τι έχει απομείνει αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Υπολογίζεται δε, ότι 10.600 κτίρια βρίσκονται στη βάση δεδομένων της Monumenta και αυξάνονται καθημερινά.
Ο λόγος είναι προφανής. Η οικονομική ύφεση έχει κάνει «πολυτέλεια» τη συντήρηση αυτών των οικημάτων που λίγοι μπορούν να αντέξουν. Επιπροσθέτως, το «πάγωμα» των δανείων και οι φόροι έχουν δυσκολέψει περισσότερο την κατάσταση κάνοντας σχεδόν απαγορευτική την αποκατάστασή τους.
«Όπως είναι η κατάσταση, οι άνθρωποι δεν έχουν τα χρήματα για να τα συντηρήσουν. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να κατεδαφιστούν πολλά κτήρια όχι επειδή οι ιδιοκτήτες τους θέλουν νέα σπίτια, αλλά γιατί επιθυμούν να αποφύγουν τη φορολογία», δήλωσε η Ειρήνη Γρατσία, συνιδρύτρια της Monumenta, εταιρία η οποία ασχολείται με την προστασία της φυσικής και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας-Κύπρου.
«Όπως λένε ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα, η ιστορία της Αθήνας δεν είναι μόνο ο Παρθενώνας», δήλωσε ο Νίκος Χαρκιολάκης, παλιός αξιωματούχος του υπουργείου Πολιτισμού ο οποίος τώρα ηγείται μιας οργάνωσης που εκπροσωπεί ιδιοκτήτες διατηρητέων κτιρίων.
Η καταστροφή του αστικού χώρου της Αθήνας δεν είναι καινούργια υπόθεση καθώς η ελληνική πρωτεύουσα έχει αλλάξει δραματικά από την ταραχώδη σύγχρονη ιστορία της.
Τα κτήρια αρχιτεκτονικής Bauhaus κατασκευάστηκαν στη δεκαετία του 1930, όταν έγινε η έκρηξη του μοντερνισμού. Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος τους καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της γερμανικής κατοχής καθώς γκρεμίζονταν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε προκάλεσε επιπλέον ζημιές σε όσα κτίσματα είχαν απομείνει. Όπως σημειώνει η αρθρογράφος, η συνέχεια ήταν δυσκολότερη: από τη δεκαετία του 1950, η τότε νομοθεσία ενθάρρυνε τους Αθηναίους να παραδίδουν τα σπίτια τους με αντάλλαγμα διαμερίσματα σε πολυόροφες πολυκατοικίες. Στη δεκαετία του ’60 και του ’70, ο υδροκεφαλισμός οδήγησε σε χάος και σήμερα στην πρωτεύουσα κατοικεί το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας.
«Το να κάνεις οτιδήποτε έχει μεγάλο κόστος, είναι χρονοβόρο και δεν έχει τέλος»
Ένα πενταόροφο νεοκλασικό κτίριο στην οδό Τσακάλωφ που ανήκει στην οικογένεια του Σπύρου Μερκούρη για πέντε γενιές, είναι από τα λίγα που έχουν απομείνει. Ο 92χρονος ανήκει σε μία από τις πιο γνωστές οικογένειες της Αθήνας: ο παππούς του ήταν δήμαρχος στα τέλη του 20ου αιώνα, η αδελφή του, Μελίνα, ήταν διάσημη ηθοποιός και υπουργός Πολιτισμού. Αλλά αυτά βοήθησαν ελάχιστα στη συνεχή «μάχη» του για την ανακαίνιση της πρόσοψης του οικήματος. «Το να περπατάς στο λαβύρινθο της γραφειοκρατίας είναι ένας εφιάλτης», είπε χαρακτηριστικά Σπύρος Μερκούρης.
Ο Νίκος Κοντίνης είναι ιδιοκτήτης διώροφης νεοκλασικής κατοικίας της δεκαετίας του 1870 στην περιοχή των Εξαρχείων. «Το να κάνεις οτιδήποτε έχει μεγάλο κόστος, είναι χρονοβόρο και δεν έχει τέλος», ανέφερε.
Περίπου το ένα τρίτο της βάσης δεδομένων της Monumenta αποτελείται από διατηρητέα κτίρια. Δεν κατασκευάστηκαν όλα στο νεοκλασικό πνεύμα των αρχιτεκτόνων που έφερε ο βασιλιάς Όθωνας. Πολλοί ανήκαν στην «σχολή» του Εκλεκτισμού εμπνευσμένοι από την Αρ Νουβό και την Αρ Ντεκό, τάσεις που θα επηρέαζαν την αρχιτεκτονική των περισσότερων πόλεων των ΗΠΑ στη δεκαετία του ’20 και του ’30.
Τα κτίρια με επιρροές από το κίνημα Bauhaus πολλαπλασιάστηκαν σε όλη την πρωτεύουσα μέχρι τη στιγμή που η αστική τάξη απέφυγε τον νεοκλασικό σχεδιασμό για χάρη των σύγχρονων ανέσεων.
Ο Le Corbusier, ο Ελβετός αρχιτέκτονας που θεωρείται πρωτοπόρος του κινήματος του μοντερνισμού, επηρέασε έντονα κορυφαίους Έλληνες αρχιτέκτονες.
Περισσότερα από 1.500 εγκαταλελειμμένα κτήρια στο κέντρο της Αθήνας
Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα από 1.500 εγκαταλελειμμένα κτήρια στο ιστορικό κέντρο με τα οικονομικά κίνητρα να είναι ζωτικής σημασίας καθώς τα έξοδα αποκατάστασης είναι πολύ υψηλά. «Το κόστος της συντήρησης είναι πολύ πιο υψηλό από το να χτιστεί ένα καινούργιο κτήριο», προσέθεσε ο Νίκος Χαρκιολάκης. «Στην Ιταλία οι ιδιοκτήτες διατηρητέων κτηρίων λαμβάνουν κρατική βοήθεια. Στην Ελλάδα όχι μόνο δεν λαμβάνουμε τίποτα, αλλά η γραφειοκρατία είναι τόσο αργή που μια άδεια για συντήρηση χρειάζεται 5 χρόνια για να βγει».
Το αφιέρωμα καταλήγει με το ερώτημα αν τελικά ιδιώτες που ενδιαφέρονται να επενδύσουν σε ακίνητα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας αποτελούν λύση. «Ολοένα και περισσότερο ακούω ότι Αμερικάνοι, Ρώσοι και Άραβες επενδυτές ενδιαφέρονται πολύ για τα διατηρητέα κτίρια. Με όσα έχουν περάσει οι Έλληνες, ίσως να μην έχουν άλλη επιλογή από το να πουλήσουν. Ή αυτό ή την κατεδάφιση, που θα σημάνει και το τέλος των αναμνήσεων», κατέληξε ο κύριος Χαρκιολάκης.
Φωτογραφίες: Louisa Gouliamaki