Art & Design

History of Absence: Μια φαντασμαγορική έκθεση-συλλογή αναμνήσεων και φαντασίας στις Σπέτσες

Έχουν περάσει κάτι παραπάνω από δύο εβδομάδες από τα εγκαίνια και η λέξη “φαντασμαγορία” εξακολουθεί να μου φαίνεται εξαιρετικά συμβατή στην ανάγκη μου να περιγράψω την έκθεση ¨History of Absence” στις Σπέτσες. Όχι τόσο για την σημερινή ερμηνεία της λέξης που προδιαθέτει για κάτι άκρως εντυπωσιακό, όσο για την ετυμολογία της, για την γαλλική και την ελληνική λέξη που την συνθέτουν. Φάντασμα και αλληγορία. Με τον όρο αυτό σφηνομένο στο κεφάλι μου συνεχίζω δυο εβδομάδες τώρα να αναρωτιέμαι: Πώς μπορείς να στήσεις μια έκθεση αφηγηματικού μυστηρίου στο τόσο εμβληματικό «Αναργύρειο & Κοργιαλένιο» –πρώην οικοτροφείο αρρένων – στις Σπέτσες  χωρίς να κινδυνεύεις να “χάσεις” τον επισκέπτη από την πρώτη στιγμή; Πώς γίνεται να συνυπάρξουν τρία “δυνατά” έργα, τόσο διαφορετικά μεταξύ τους και ταυτόχρονα τόσο εναρμονισμένα με τις αίθουσες που σου προκαλούν δέος. Και τέλος, πώς είναι δυνατό να συνδυάζεται τόσο μοναδικά η αβάσταχτη vintage μελαγχολία του ελληνικού Θέρους με τα υβριδικά πλάσματα και τους αλλόκοτους κόσμους που δημιούργησαν οι τρεις καλλιτέχνες για την έκθεση; Το κάλεσμα του AMA House στις Σπέτσες θα μπορούσε να παραπέμπει στην αφήγηση ενός έργου επιστημονικής φαντασίας εμπνευσμένο από το παρελθόν. Μιας ιστορίας κατακερματισμένων αναμνήσεων, επιλεκτικών απομειναριών και αφανών πρωταγωνιστών.

Malvina Panagiotidi – So that morning and evening are like promises kept
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.  Το AMA House, μια πρωτοβούλια των Αννα-Μαρία Λουδάρου και Άλκη Ντουσόπουλου, παρουσιάζει την έκθεση History of Absence σε επιμέλεια της Ελίνας Αξιώτη. Με αυτή την έκθεση ολοκληρώνει το δεύτερο κατά σειρά ετήσιο, διεθνές πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών στην Ελλάδα. Την αρχή έκανε η Αννα-Μαρία Λουδάρου μετά από διερευνητικά ταξίδια σε διαφορετικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μεταξύ αυτών το Παρίσι και το Κίεβο όπου εντόπισε και προσκάλεσε στο residency τις καλλιτέχνιδες Agata Ingarden καιChloé Royer. Η ίδια προσθέτοντας στην ομάδα την Μαλβίνα Παναγιωτίδη παρέδωσε στη συνέχεια την επιμελητική σκυτάλη στην Ελίνα Αξιώτη. Η Αξιώτη γυρνώντας στην Ελλάδα μετά από πολλά χρόνια δραστηριότητας στο Βερολίνο δούλεψε εντατικά με τις τρεις καλλιτέχνες βοηθώντας τους να δημιουργήσουν νέα έργα αντλώντας έμπνευση από τοπικές αφηγήσεις, τις ιστορίες του τόπου των Σπετσών, της εμβληματικής σχολής, τη μυθολογία. Ετσι λοιπόν, χωρίς ιδιαίτερα εμφανείς φεμινιστικές προσεγγίσεις η Agata Ingarden, η Μαλβίνα Παναγιωτίδη και η Chloé Royer βουτούν σε σκοτεινές πτυχές της Ιστορίας αποδομώντας τις κυρίαρχες αφηγήσεις και ταυτόχρονα δημιουργούν τους δικούς τους ανεξάρτητους κόσμους μέσα από τους οποίους προσκαλούν τους επισκέπτες σε ιδιότυπες ξεναγήσεις που ακροβατούν ανάμεσα στο φανταστικό, το απόκοσμο και το μυστηριακό. Και κάπως έτσι η Ιστορία αποδομείται, σχεδόν εξαφανίζεται και δίνει τη θέση της σε κάτι καινούριο, ονειρικό και εφιαλτικό ταυτόχρονα.
Malvina Panagiotidi by Alexandra Masmanidi
Οι τρεις εγκαταστάσεις, στις τρεις διαφορετικές αίθουσες της σχολής έχουν άμεσες και έμμεσες αναφορές στο έργο του Ιάννη Ξενάκη που υπήρξε οικότροφος στο ίδρυμα το οποίο στεγάζει την έκθεση, στον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας John Fowles ο οποίος δίδαξε την αγγλική γλώσσα στο οικοτροφείο, στον Σπετσιώτη Δημήτρη Κατσώρη, ταριχευτή, που κυνηγούσε στο γειτονικό δάσος και σε τοπικές αφηγήσεις σχετικές με τη Μέδουσα.
Chloe Royer by Alexandra Masmanidi_Styled by Resi Bender

 

Agata Ingarden by Maksym Bilousov

Chloe Royer – Xenophora
Η ξενάγηση με πρωταγωνιστές τα ίδια τα έργα της έκθεσης
«Εκείνα που φέρουν τους ξένους» είναι η ετυμολογία του ονόματος των θαλάσσιων σαλιγκαριών Xenophora, που συναντά κανείς στην θάλασσα του Αργοσαρωνικού κόλπου στις Σπέτσες. Η Chloé Royer (Παρίσι, 1989), εστιάζει σε έμβια όντα που δημιουργούν κάποιες «ανορθόδοξες» σχέσεις εξάρτησης. Τα Xenophora είναι ένα είδος σαλιγκαριού της θάλασσας, το οποίο λειτουργεί ως μεταφορέας για ποικίλα οργανικά και ανόργανα στοιχεία που εντοπίζονται στο βυθό της· πέτρες, κόκκαλα, διάφορα απομεινάρια, ζωικές εκκρίσεις ή κελύφη συλλέγονται από τα Χenophora και προσαρτώνται στο καβούκι τους. Τα σαλιγκάρια επιλέγουν τα στοιχεία αυτά, τα καθαρίζουν, τα προσαρμόζουν κατάλληλα και τα προσαρτούν σωρευτικά πάνω τους. Η Royer, επικολλά πάνω σε γύψο κοχύλια, προσθετικά νύχια, πέρλες, κομμάτια από κοσμήματα, τα οποία η καλλιτέχνης άλλοτε συλλέγει και άλλοτε κατασκευάζει η ίδια, Τα πλάσματα-γλυπτά που προκύπτουν λειτουργούν αυτόνομα αλλά και ως σύνολο και ισορροπούν με ένα μαγικό τρόπο που γίνεται δύσκολα αντιληπτός με την πρώτη ματιά. Σου δίνουν την αίσθηση ότι επιπλέουν, ίσως και να κινούνται ελάχιστα, προσδίδοντας τους ένα χαρακτήρα σχεδόν ονειρικό. Τοποθετημένα με φόντο τα τεράστια παράθυρα της αίθουσας που βλέπουν στη θάλασσα, υπερτονίζουν την άμεση σχέση τους με το υδάτινο στοιχείο, τις αναφορές στη μυθική Μέδουσα και τη γυναικεία οργή όπως αυτή συνδέθηκε κατά καιρούς σε έντονα ακτιβιστικά – φεμινιστικά κινήματα.
Agata Ingarden – Sleeping Beauty Corp

Η Agata Ingarden (Βαρσοβία, 1994) δημιουργεί το πιο σκοτεινό έργο της έκθεσης ακροβατώντας ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Η δική της ανάγνωση του τόπου εμπνέεται από τον συνθέτη Ιάννη Ξενάκη ο οποίος φοίτησε ως παιδί στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο σχολή αλλά και από τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας John Fowles, ο οποίος δίδαξε την αγγλική γλώσσα στο οικοτροφείο και χρησιμοποίησε το κτίριο της σχολής ως το μέρος που διαδραματίζεται ένα από τα εμβληματικά του μυθιστορήματα. Το έργο της Sleeping Beauty Corp, είναι ένα υβριδικό αντικείμενο που προκαλεί έκπληξη, απορία και ηρεμία. Θα μπορούσε να είναι ένα κρεβάτι ή ένα αυτοσχέδιο μουσικό όργανο, ίσως και ένα φέρετρο. Η κύρια κατασκευή, η οποία λάμπει στο καλοκαιρινό φως του νησιού, στηρίζεται πάνω σε λεπτά μεταλλικά πόδια με ρόδες· εντός του αναρτάται το πρόπλασμα μιας ανθρώπινης ραχοκοκκαλιάς από μπρούντζο, Οι ενώσεις-συνδέσεις του ιδιότυπου γλυπτού είναι μελετημένες έως την τελευταία λεπτομέρεια, μεταλικά κουμπώματα, μαρμάρινες μικροεπιφάνειες, κάθε λογής επιλεκτικής χειροτεχνίας. Την ρωτάω αν έχει σχέση με την αρχιτεκτονική και μου αποκαλύπτει πως ο πατέρας της είναι γνωστός αρχιτέκτονας στην Πολωνία. Το έργο Sleeping Beauty Corp θα  μπορούσε να είναι βγαλμένο μέσα από το μυθιστόρημα The Magus, που ο Fowles συγγράφει στις Σπέτσες. Αναρωτιέμαι αν μπορούσε αυτό το όργανο να βγάλει ήχους ως τι θα ακουγόταν. Ίσως, να ήταν το πιο εφιαλτικό έγχορδο που θα υπήρχε, ίσως και το πιο ανθρώπινο.

Malvina Panagiotidi – So that morning and evening are like promises kept


Η επιμελήτρια Ελίνα Αξιώτη γράφει για το έργο της Παναγιωτίδη: “Η εγκατάσταση της Μαλβίνας Παναγιωτίδη A Cage in Search of a Bird, αποτελείται από μια σειρά έργων που ακολουθούν με συνέπεια την διερεύνηση της εικαστικού στον πολιτισμό και τις παραδόσεις του μεταφυσικού, τις αντιλήψεις για το θάνατο, το πένθος, τις τελετουργίες κήδευσης και τη μεταθανάτια μετάβαση σε φαντασματικές μορφές ύπαρξης”Και κάπως έτσι, μεταφερόμαστε στην τρίτη αίθουσα της έκθεσης που δεν είναι άλλη από αυτή του Χημείου της σχολής. Ανάμεσα στα μικροσκόπια παρατάσσονται ανθρώπινα μέλη φτιαγμένα από κερί στο χρώμα της σάρκας, μπρούτζινα κούφια σπλάχνα ζώων, άμορφες και ταυτόχρονα τρομακτικές μάζες. Μια σειρά από φωτογραφίες (τραβηγμένων από την ίδια την εικαστικό με μια μηχανή Polaroid) που απεικονίζουν σκηνές από το τοπικό πευκόδασος παραπέμπουν σε μια ανατριχιαστική σκηνή εγκλήματος. Το ιδιότυπο εγληματολογικό εργαστήριο που μας παρουσιάζει η Παναγιωτίδη (Αθήνα, 1985) δεν στήνεται τυχαία. Η καλλιτέχνης εντόπισε κατά τη διαμονή της στο νησί μια σειρά από ταριχευμένα ζώα στον τοίχο ενός τοπικού παλαιοπωλείου. Οι ταριχεύσεις ανήκαν στην οικογένεια του Δημήτρη Κατσώρη, ιδιοκτήτη μιας μικρής συλλογής ταριχευμένων ζώων, αποτελούμενη κυρίως από πουλιά που συναντά κανείς στο νησί και που είχε επίσης ταριχεύσει ο ίδιος. Η Παναγιωτίδη ως εικαστικός επιχειρεί να προσεγγίσει τον ρόλο του ταριχευτή και ναι “παίξει” με το δίπολο της εμφάνισης και της εξαφάνισης. Αλλά η ίδια δεν περιορίζεται σε μια αίθουσα. Το έργο της βγαίνει από τον “φυσικό¨ του χώρο, το πρώην Χημείο, και αναπτύσσεται στον προαύλιο χώρο της σχολής. Εκεί, ανάμεσα στα πεύκα, παρουσιάζει ένα γλυπτικό σύμπλεγμα από σχεδόν ροζ μεταλικές ράβδους που φέρουν μπρούτζινα προπλάσματα. Μοιάζουν σαν δενδροπλάσματα που λικνίζονται με κάθε απαλό φύσημα του αέρα, αθώα και ταυτόχρονα αδίστακτα. Η Παναγιωτίδη μας εξηγεί τις αναφορές σε μουσικά θέματα του Ιάννη Ξενάκη, εμπνευσμένα από την σπουδή του για τα δέντρα. Η ίδια μελέτησε τις παρτιτούρες τους και εντόπισε τις εντυπωσιακές “δενδρώσεις” (διακλαδώσεις) που ο ίδιος σχεδίαζε για να αποτυπώσει όσο πιο σωστά μπορούσε τις εναλλαγές στις συνθέσεις του.

Malvina Panagiotidi – Alpha continues to begin. Omega is refreshed at every end

Το πάρτυ των εγκαινίων

Ο DJ είχε από ώρα ξεκινήσει να μας καλεί στο προαύλιο της σχολής, εκεί όπου τα υβριδικά δενδροπλάσματα της Μαλβίνας είχαν στήσει ήδη το δικό τους χορό. Οι πευκοβελόνες μπλέκονταν στα πέδιλά μας, το σχεδόν γεμάτο φεγγάρι έλουζε τη θάλασσα των Σπετσών μπροστά μας και τίποτα δεν θύμιζε πάρτυ εγκαινίων. Ίσως να ήμουν καλεσμένος σε ένα πάρτυ αγνώστων αλλά καλοπροαίρετων ανθρώπων και υβριδικών πλασμάτων. Μια καλοκαιρινή συνάθροιση στον Αργοσαρωνικό όπου η μελαγχολία του παρελθόντος συναντά για πρώτη φορά το μυστήριο του μέλλοντος. Έστρεψα την ματιά μου ψηλά στο κτήριο της σχολής και είδα το φως από τις τρεις αίθουσες να ξεχωρίζει στο σκοτάδι. Και φαντάστηκα τα έργα να συνομιλούν, ίσως και να χορεύουν τη στιγμή που η Ιστορία απουσίαζε.

 

Λίγα λόγια για το ΑΜΑ House

Ο ανεξάρτητος καλλιτεχνικός οργανισμός ΑΜΑ HOUSE ιδρύθηκε από την Άννα Μαρία Λουδάρου και τον Άλκη Ντουσόπουλο με σκοπό την υποστήριξη της σύγχρονής τέχνης σε τοπικό και διεθνές πλαίσιο, εστιάζοντας τη δράση του στα Ελληνικά νησιά. Το έργο του αποσκοπεί στην παραγωγή και προώθηση καλλιτεχνικών έργων, μέσα από πρωτοβουλίες μικρής κλίμακας όπως εκθέσεις, περφορμανς, ομιλίες, εργαστήρια και open studios, παρέχοντας φιλοξενία και αναθέτοντας παραγωγές έργων σε νέους καλλιτέχνες, προωθώντας την καλλιτεχνική έρευνα και υποστηρίζοντας πειραματικά έργα.

Η έκθεση History of Absence από το AMA HOUSE θα διαρκέσει έως  τις 11 Σεπτεμβρίου 2022 στο Αναργύρειο & Κοργιαλένειο Ίδρυμα, Σπέτσες.

 

Κείμενο: Γιώργος Κελέφης

Η κεντρική φωτογραφία και οι φωτογραφίες των τριών έργων της έκθεσης είναι του Γιώργου Σφακιανάκη