Πολλοί σκηνοθέτες αναζητούν τις «μεγάλες στιγμές» για να ξετυλίξουν μία κινηματογραφική αφήγηση. Τον μεγάλο έρωτα που ξεπερνά κάθε εμπόδιο και στο τέλος, παρά τις δυσκολίες, τα καταφέρνει. Τα outsiders που ξεκινούν ως ασχημόπαπα και καταλήγουν σε κύκνους. Τις φιλίες που παραμένουν αναλλοίωτες στον χρόνο και τους πρωταγωνιστές που διδάσκουν μαθήματα ζωής.
Ο Jim Jarmusch δεν ανήκει στην παραπάνω κατηγορία. Δίνοντας περισσότερο έμφαση στους χαρακτήρες και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών και όχι στην συμβατική πορεία της αφήγησης, ο Jarmusch έχει ξεχωρίζει για την οπτική που παρουσιάζει. Έχοντας ως στόχο η ταινία να ξετυλίγεται «μέσα από τα μάτια ενός ξένου», χαρακτηριστικά των ταινιών του είναι η μοναχικότητα που υποδηλώνουν, το μοτίβο της περιπέτειας, που μπορεί να μην έχει ένα ξεκάθαρο τέλος αλλά έχει πάντα μία λύτρωση, και η έμφαση στις μικρές ανθρώπινες στιγμές που εν τέλει είναι καθοριστικές, ακόμα και αν στους πρωταγωνιστές φαντάζουν ανούσιες.
Ο πειραματισμός του μέσα από τα διάφορα στιλ φαίνεται και από την ποικιλομορφία της τεχνικής του, αφού συγκρίνοντας το Only Lovers Left Alive και το Coffee and Cigarettes ίσως να μην βρεις πολλά κοινά. Στην πρώτη, βλέπουμε την ταραχώδη σχέση δύο βαμπίρ που συναντιούνται ανά αιώνες προσπαθώντας να μην χάσουν ο ένας τον άλλο ενώ στην δεύτερη, μέσα από μικρές αυτοτελείς ιστορίες βλέπουμε πως το πιο απλό πράγμα στον κόσμο τελικά δεν είναι τόσο απλό: μία κούπα καφές και τσιγάρα.
Το Coffee and Cigarettes αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του σκηνοθέτη. Προσωπική και ταυτόχρονα απρόσωπη, ασπρόμαυρη μέσα από τον πολύχρωμο ψυχισμό των χαρακτήρων που παρουσιάζει, η ταινία μέσα από 11 αυτοτελείς ιστορίες αναδεικνύει το μεγαλείο των μικρών ανθρώπινων στιγμών που δεν χρειάζονται «φτιασίδωμα» και grande σκηνικά για να σε κάνουν να νιώσεις την σημασία τους. Όπως ακριβώς σε συναρπάζει ένα βιβλίο με ποιήματα, έτσι ακριβώς σε κάνει να νιώθεις και αυτή η ταινία. Άνθρωποι που μπορεί να μην πρόσεχες ποτέ σε αφήνουν να κοιτάξεις μέσα από την κλειδαρότρυπα τον ψυχισμό τους.
Πάνω από πολλές κούπες καφέ και αμέτρητα τσιγάρα, άνθρωποι της μουσικής, του σινεμά αλλά και απλοί καθημερινοί χαρακτήρες αποκαλύπτουν τις νευρώσεις τους, τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους με ένα τρόπο άμεσο και έμμεσο ταυτόχρονα. Όπως ακριβώς ανοίγεις ένα βιβλίο και χάνεσαι στον κόσμο του, έτσι ακριβώς χάνεσαι και στις μικρές ιστορίες της ταινίας. Απόλυτα φυσικά, αβίαστα και με μία «ειλικρίνεια» που σχεδόν αμφισβητείς, οι χαρακτήρες αναλύουν, μεταξύ άλλων, την καθημερινότητά τους, τις θεωρίες συνωμοσίας που σκέφτονται αλλά και το πόσο έτοιμοι είναι να κόψουν το κάπνισμα.
Έντεκα συναντήσεις που κινούνται νωχελικά στον χωροχρόνο σου αφήνουν την αίσθηση του ανολοκλήρωτου και σε προσκαλούν να φανταστείς την συνέχεια. Η εικονοπλαστικότητα του Jarmusch έγκειται σε όσα σε βάζει να φανταστείς, αφού ο ίδιος σου φανερώνει ένα μικρό κομμάτι της ιστορίας και σε αφήνει να δημιουργήσεις την συνέχεια. Μέσα σε μιάμιση ώρα έχεις καταφέρει να γίνεις «συνεργός» μεγάλων αποκαλύψεων και ενδόμυχων σκέψεων με τέτοιο τρόπο, που θες να μάθεις και άλλα. Κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί, εκτός και αν εσύ το επιλέξεις.
Η ταινία σε αφήνει με το γλυκό αίσθημα της προσμονής και την πεποίθηση πως τελικά οι πιο μικρές στιγμές είναι εκείνες που καταλήγουν καθοριστικές. Σε πόσες συναντήσεις για καφέ έχεις πάρει σημαντικές αποφάσεις ή έχεις κάνει ενδιαφέρουσες συζητήσεις που σε άλλαξαν έστω και λίγο; Η ταινία με αργό αλλά απολαυστικό τρόπο καταφέρνει να σε πείσει πως τελικά το μόνο που χρειάζεσαι είναι: «Άνθρωποι, δυο δυο ή και περισσότεροι, ανταμώνουν, γύρω από ένα τραπέζι και ενώ πίνουν καφέ και καπνίζουν (ή δεν πίνουν και δεν καπνίζουν), μιλούν για πολλά και διάφορα. Αυτά τα μικρά στιγμιότυπα εξωτερικά φαντάζουν αδιάφορα. Στον πυρήνα τους, όμως, υπάρχει ζωή και ουσία ζωής. Όχι μεγάλες στιγμές. Μικρές. Βαθιά ανθρώπινες, όμως, στιγμές».
Από την Όλγα Κουτρουμάνου