Ήρεμη και ρομαντική μα με επαναστατική διάθεση, η Λένα Παπαληγούρα τα τελευταία χρόνια μας προσφέρει έργα με ποιότητα, μελέτη και έντονους προβληματισμούς. Πώς βλέπει τη δουλειά της στα χρόνια της κρίσης, τι σημαίνει γι’ αυτήν η εξέλιξη και τι προσδοκά από το άμεσο μέλλον;
To 2012 έπαιξες για πρώτη φορά στην Ιφιγένεια εν Αυλίδι σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Σήμερα, πέντε χρόνια μετά, επιστρέφεις με το ίδιο έργο, αυτή τη φορά υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Αιμίλιου Χειλάκη και του Μανώλη Δούνια, με έναν από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους, αυτόν της Ιφιγένειας. Πώς νιώθεις γι’ αυτό;
Πράγματι, το 2012 συμμετείχα στην Ιφιγένεια ως μέλος του χορού και ήταν από τις πιο όμορφες εμπειρίες της ζωής μου. Η παράσταση εκείνη με σημάδεψε για πολλούς λόγους αφού είχα την τύχη να παίζω σε ένα υπέροχο έργο, να κάνω πρώτη φορά μεγάλη περιοδεία, να μοιράζομαι το δωμάτιο με την πολύ αγαπημένη μου φίλη Λουκία Μιχαλόπουλου, να αποκτήσω άλλη μία φίλη -που αργότερα μάλιστα έγινε κολλητή μου- την Ιωάννα Παπά, και να γνωρίσω όλους αυτούς τους σπουδαίους ηθοποιούς που θαύμαζα από παιδί (Καραμπέτη, Μάινα, Σακελλαρόπουλου, Χατζησάββα). Έκτοτε, σχεδόν κάθε μέρα στη δουλειά, και πόσο μάλλον τώρα που κάνουμε και το ίδιο έργο, σκέφτομαι τον Μηνά Χατζησάββα και μου λείπει παρά πολύ… Ύστερα, το 2014, έκανα ένα μονόλογο του Γάλλου Ζαν Ρενέ Λεμουάν, βασισμένο στην Ιφιγένεια. Μου έγινε πρόταση να παίξω την Ιφιγένεια του Ευριπίδη άλλες δύο φορές όμως τελικά οι παραστάσεις εκείνες δεν έγιναν ποτέ. Μάλλον έχω ένα περίεργο κάρμα μ’ αυτό το έργο, το αγαπώ και χαίρομαι πολύ που το συναντώ τώρα, με αυτούς τους συνεργάτες. Δουλέψαμε βαθιά και ουσιαστικά, με ελευθερία και εμπιστοσύνη. Θέσαμε ερωτήματα στους εαυτούς μας και βασανιστήκαμε. Αυτό κάνουν τα μεγάλα έργα: θέτουν ερωτήματα. Μας αφυπνίζουν και μας μετακινούν.
Τι σε γοητεύει ιδιαίτερα στο ρόλο της Ιφιγένειας;
Η παράσταση που σκηνοθέτησε ο Μανώλης Δούνιας και ο Αιμιλίος Χειλάκης βασίζεται στο πρότυπο των τριών υποκριτών που υπήρχε στην αρχαιότητα. Έτσι, ο Αιμίλιος υποδύεται τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα, η Αθηνά Μαξίμου τον Μενέλαο και την Κλυταιμνήστρα και εγώ την Ιφιγένεια και τον Πρεσβευτή. Μαζί μας είναι και εννέα υπέροχες κοπέλες οι οποίες αποτελούν το χορό και τραγουδούν συνοδεία ζωντανής μουσικής, που έγραψε ειδικά για την παράσταση ο Σταμάτης Κραουνάκης. Η παράσταση εστιάζει στους φορείς της εξουσίας οι οποίοι αδυνατούν να αναλάβουν ευθύνες, αποδεικνύονται λίγοι για τις περιστάσεις, δεν κοιτούν τίποτα παρά μονάχα τον εαυτό τους. Η Ιφιγένεια βγαίνει από το εγώ της, είναι η πιο αθώα, η πιο ανυπεράσπιστη και όμως τελικά, η πιο γενναία. Βλέπει την πραγματικότητα στο σύνολό της, αντιλαμβάνεται τη διαφθορά του κόσμου των ενηλίκων και τους πετάει από αηδία το κορμάκι της για να το σφάξουν. Είναι αυτή που βλέπει και λέει την αλήθεια. Και όπως λέει και το όνομά της, είναι η πιο δυνατή.
Στο έργο, η Ιφιγένεια προσφέρεται σε θυσία για την πατρίδα. Για σένα, ποιες είναι οι μεγάλες αξίες της ζωής, για τις οποίες θα θυσιαζόσουν;
Δεν υπάρχει κανένας ιμπεριαλιστικός, επεκτατικός πόλεμος που να μην έγινε για ένα «πουκάμισο αδειανό…», που να μην είχε «άλλοθι» μια κίβδηλη, «πατριωτική» δήθεν, «ιδέα». Ο χρησμός του Κάλχα λέει: «Αν θέλετε να πάτε στην Τροία, σκοτώστε την Ιφιγένεια». Είναι σαν να λέει λοιπόν, στον Αγαμέμνονα, «αν θέλετε να κάνετε έναν πόλεμο και να σφάξετε έναν ολόκληρο πολιτισμό, θυσίασε πρώτα το παιδί σου». Η Ιφιγένεια δεν θυσιάζεται ακριβώς για την πατρίδα, η πατρίδα είναι η πρόφαση.
Ο Ευριπίδης είναι πολύ σκληρός και ειρωνικός, ξεγυμνώνει τους ήρωές του. Είναι σαφές στο έργο ότι ο πόλεμος γίνεται για τα λάφυρα της Τροίας. Για μένα, η Ιφιγένεια, προτιμώντας να πεθάνει, απογοητευμένη και αηδιασμένη από τον παραλογισμό του πολέμου, δέχεται να γίνει σφάγιο.
Υπάρχει μία υπέροχη φράση που λέγεται στα χορικά: «Τι σημαίνει ντροπή σ’ έναν κόσμο που λέει δύναμη την προστυχιά; Ο άνθρωπος δέχεται τα πάντα. Εκτός από το μόνο που μπορεί να τον σώσει. Να στραφεί στον Άλλον. Και να χτίσει μια ζωή που δεν αξίζει να γκρεμίζουν οι θεοί». Αυτή ακριβώς, η στροφή στον Άλλον, είναι για μένα η μεγαλύτερη αξία της ζωής. Η αγάπη για το διπλανό μας, το μοίρασμα. Θαυμάζω απεριόριστα τους ανθρώπους που βάζουν τον εαυτό τους σε δεύτερη μοίρα για να φροντίσουν κάποιον άλλον. Και νομίζω ότι αυτό είναι πραγματική, η ουσιαστική θυσία.
Σίγουρα έχεις κάνει και εσύ πολλές θυσίες για τη δουλειά σου. Το βραβείο Μελίνα Μερκούρη το 2013 ήταν μια ανταμοιβή;
Προτιμώ τις επιλογές και όχι τις θυσίες -ίσως ύστερα από αυτό το έργο να χρησιμοποιώ τη λέξη θυσία με μεγαλύτερη φειδώ. Δεν έχω θυσιάσει τίποτα. Ό,τι έκανα το επέλεξα και νιώθω ευγνωμοσύνη για όσα ζω μέσα από τη δουλειά μου. Μου λείπει χρόνος με τους ανθρώπους μου, μου λείπει η ξεκούραση αλλά ποτέ δεν θα τα ονόμαζα όλα αυτά θυσίες.
Τα βραβεία μου έδωσαν μεγάλη χαρά και δύναμη, είναι τεράστια ανταμοιβή. Σαν ένα όμορφο χτύπημα στην πλάτη. Οι στιγμές που τα παρέλαβα ήταν στιγμές απίστευτης χαράς, συγκίνησης και ευγνωμοσύνης. Όταν ζορίζομαι τις αναπολώ. Από την άλλη, πάντα έπειτα από τέτοιες στιγμές ξεκινά η αγωνία να φανώ αντάξια των προσδοκιών των ανθρώπων που με εμπιστεύονται, να μην τους απογοητεύσω. Οπότε προσπαθώ να επικεντρώνομαι στη δουλειά μου. Τα ξεχνάω κάθε φορά όλα και ξεκινάω όσο πιο αθώα γίνεται. Έχω επίγνωση ότι τα κείμενα μας υπερβαίνουν κι αυτό με γειώνει. Βασανίζομαι στην πρόβα, περνάω φάσεις μεγάλης ανασφάλειας, χάνω τον εαυτό μου και τον βρίσκω ξανά. Οι στιγμές της πρόβας και της παράστασης κι αυτές βραβεία είναι.
Μία αναμφίβολα μεγάλη επιτυχία σου ήταν και η Κατερίνα, με την σκηνοθετική υπογραφή του Γιώργου Νανούρη. Ποιο πιστεύεις ότι ήταν το μυστικό αυτής της συνεργασίας;
Όσοι δουλέψαμε γι’ αυτή την παράσταση την αγαπήσαμε αφάνταστα. Μας αφορούσε προσωπικά, θέλαμε να πούμε τη συγκλονιστική ιστορία της. Το θέμα και το κείμενο, η σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ μας και το δόσιμο όλων μας στην παράσταση ίσως να είναι τα μυστικά. Δεν ξέρω. Αυτό που ξέρω σίγουρα είναι ότι η Κατερίνα ήταν ένα τεράστιο δώρο και ένας μεγάλος σταθμός.
Πώς αντιμετωπίζεις τις συνεργασίες που αποδεικνύονται δυσάρεστες;
Δεν μου έχει τύχει κάτι ακραίο, ευτυχώς. Ίσως γιατί είμαι προσεκτική στις επιλογές μου.
Αν όμως έχω ποτέ πρόβλημα, προτιμώ να μιλάω ανοιχτά. Μέσω του διαλόγου αποφεύγονται οι παρεξηγήσεις και διευκολύνονται οι σχέσεις. Δεν είμαι άνθρωπος που αντέχει τις συγκρούσεις, προτιμώ να προλαβαίνω τις δύσκολες καταστάσεις.
Συχνά εκφράζεις τη δυσαρέσκειά σου για τις δυσκολίες που βιώνουμε. Μπορεί το θέατρο να συμβάλλει στη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας;
Δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί όμως να βοηθήσει έστω κι έναν άνθρωπο να δει την πραγματικότητα αλλιώς και να ανοίξει την ψυχή του. Έστω κι έναν. Σε κάθε παράσταση αυτό σκέφτομαι. Η ανάγκη μας για παιδεία σήμερα είναι τεράστια και όντως, το θέατρο μπορεί κάτι να προσφέρει.
Στην Ελλάδα της κρίσης οι καλλιτέχνες, όπως και όλοι, ζορίζονται αφάνταστα. Το μόνο παρήγορο είναι ότι είμαστε περισσότερο μαζί. Είναι νομίζω ανάγκη όλων η συνύπαρξη και η αλληλοϋποστήριξη.
Ποια είναι η σχέση σου με την πολιτική;
Είμαι ένας ενημερωμένος πολίτης, νοιάζομαι για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Θλίβομαι και θυμώνω. Μέσα από τη δουλειά μου και τον τρόπο που την υπηρετώ εκφράζω τις θέσεις μου.
Για πολλά χρόνια ζούσες στα Εξάρχεια. Τι αγαπάς σε αυτή τη γειτονιά;
Μετακόμισα εδώ και λίγο καιρό, αλλά εξακολουθώ να αγαπώ τα Εξάρχεια. Είναι ζωντανά και πολύχρωμα. Είναι η γειτονιά που είναι η σχολή του Θεάτρου Τέχνης, στην οποία έζησα πανέμορφα χρόνια, είναι η γειτονιά που μένουν οι περισσότεροι φίλοι μου, που θα επιλέξω για να πιώ μια χαλαρή μπίρα το βράδυ. Γιατί μη φανταστείς, μπορεί να μετακόμισα αλλά δεν πήγα και πολύ μακριά, εκεί δίπλα είμαι.
Συνέντευξη στον Λάζαρο Τζοβάρα
Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση
Τετ 6/9
21:00
Θέατρο Αλίκη Βουγιουκλάκη – Βριλήσσια
Τρι 12/9
21:00
Ωδείο Ηρώδου Αττικού – Αθήνα
Δευ 18/9
21:00
Δημοτικό Θέατρο “Αλέξης Μινωτής” – Αιγάλεω
Credits
Shot by Vangelis Kyris
Fashion editor Lazaros Tzovaras
Hair Stefanos Vasilakis (D-Tales)
Make up Vivian Katsari (D-Tales)