Έχουν περάσει 82 χρόνια από την ημέρα που η Billie Holiday μπήκε στο στούντιο για να ηχογραφήσει το «Strange Fruit». Η τραγουδίστρια που επηρέασε τον κόσμο της σύγχρονης μουσικής όσο λίγοι καλλιτέχνες γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 7 Απριλίου του 1915.
Για κάποιους ήταν – και παραμένει – η εμβληματική Lady Day που έβαλε τη δική της σφραγίδα στη τζαζ, ενώ για άλλους, όσο ήταν εν ζωή, ήταν μία απειλή που έπρεπε οπωσδήποτε να σωπάσει. Από την ανατριχιαστική παρουσία της στη σκηνή, μέχρι ακόμη και τον τρόπο που επέλεγε τα ρούχα της, η Holiday γνώριζε πώς να παλεύει για το χώρο της ως μία Μαύρη γυναίκα σε μία Αμερική που αρεσκόταν να βάζει τους ανθρώπους σε κουτάκια ανάλογα με το χρώμα της επιδερμίδας τους. Αυτή είναι μία ιστορία για το τραγούδι «Strange Fruit» και όλους τους τρόπους που το νόημά του μας στοιχειώνει ακόμη και σήμερα.
Αν βρισκόσουν στο θρυλικό Cafe Society, λίγο πριν το ξεκίνημα της δεκαετίας του ’40, θα άκουγες την 23χρονη Billie να κλείνει το πρόγραμμά της, ξεκινώντας με τους στίχους «Southern trees bear a strange fruit, blood on the leaves and blood on the root, black body swinging in the Southern breeze, strange fruit hanging from the poplar trees…».
Ήδη, η απόκοσμη εικόνα που δημιουργεί η αφήγηση του τραγουδιού μας κάνει να αντιληφθούμε πως υπάρχει μία πολύ βαθύτερη ιστορία. Το «Strange Fruit», πράγματι, δε γράφτηκε με αρχικό σκοπό να τραγουδηθεί από τη Holiday. Το αντιρατσιστικό μανιφέστο γεννήθηκε το 1937 ως ποίημα, γραμμένο από τον Abel Meeropol, δάσκαλο, ποιητή και στιχουργό. Εκείνος, με τη σειρά του, κατέγραψε με την πένα του ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη στην Ιντιάνα το 1930. Ήταν το επόμενο βράδυ της σύλληψης των Thomas Shipp και Abram Smith, όταν η αστυνομία δεν εμπόδισε τον οργισμένο όχλο να μπει στα κελιά των κρατουμένων, να τους τραβήξει έξω με βία, να τους λιντσάρει και εν συνεχεία να τους κρεμάσει σε ένα δέντρο της πλατείας. Στη φωτογραφία που έχει καταγράψει το περιστατικό, το πλήθος, μέσα στο οποίο διακρίνονται και παιδιά, φαίνεται να κοιτάζει ανενόχλητο τους Μαύρους άνδρες καθώς πεθαίνουν.
Σύμφωνα με τον Meeropol, η Lady Day δεν ήταν αμέσως σίγουρη πως θέλει να ερμηνεύσει το συγκεκριμένο τραγούδι όταν της προτάθηκε. «Για να είμαι εντελώς ειλικρινής, δεν πιστεύω πως ένιωθε άνετα με το τραγούδι» είχε πει ο στιχουργός, ενώ η ίδια τόνιζε πως το ερωτεύτηκε από την αρχή.
Πώς όμως θα αντιδρούσε το κοινό σε μία τέτοια πολιτική δήλωση στην Αμερική των φυλετικών διακρίσεων; Για να διασφαλίσουν πως η ερμηνεία θα είχε την βαρύτητα που της άξιζε, η Holiday και οι συνεργάτες της είχαν συγκεκριμένους κανόνες: Το «Strange Fruit» έπρεπε πάντα να είναι το φινάλε της εμφάνισής της, κανένας υπάλληλος δεν επιτρεπόταν να σερβίρει όσο έπαιζε το τραγούδι, ενώ πάντα έσβηναν όλα τα φώτα, αφήνοντας μόνο έναν προβολέα να φωτίζει το πρόσωπο της Holiday. «Οι άνθρωποι έπρεπε να θυμούνται το “Strange Fruit”, να καίγονται τα σωθικά τους από αυτό» είχε πει ο υπεύθυνος του προγράμματος.
Όσο περνούσαν τα χρόνια και η ψυχική και σωματική υγεία της χειροτέρευε, ο τρόπος που έθετε τον εαυτό της μέσα στο τραγούδι φαινόταν όλο και πιο προσωπικός. Στα τελευταία χρόνια της ζωής της Holiday, όποτε το «Strange Fruit» ακουμπούσε τα χείλη της, έμοιαζε σχεδόν σαν το δικό της δράμα να μετουσιωνόταν στην τραγωδία ολόκληρης της Αμερικής.
Στο βιβλίο του με τίτλο «Strange Fruit: the Biography of a Song», ο David Margolick γράφει: «Είχε φτάσει με κάποιον παράξενο, θλιβερό τρόπο να είναι σε θέση να αιχμαλωτίσει πλήρως τον γκροτέσκο χαρακτήρα του τραγουδιού. Τώρα, δεν τραγουδούσε απλώς για διογκωμένα μάτια και στριμμένα στόματα. Τα συσσωμάτωνε η ίδια».
Από τη Μαργαρίτα Κούτρα