Από τα αριστοκρατικά σαλόνια του Παρισιού στις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τα θεαματικά ψηφιακά shows της εποχής των social media, της πασαρέλας παραμένει ένα από τα πιο συναρπαστικά θεάματα της σύγχρονης κουλτούρας.
Αυτή ακριβώς τη διαδρομή εξερευνά η νέα έκθεση του Vitra Design Museum στη Βασιλεία, με τίτλο «Catwalk: The Art of the Fashion Show» -η πρώτη που το μουσείο αφιερώνει ποτέ στη μόδα. Η έκθεση, σε επιμέλεια των Jochen Eisenbrand και Katharina Krawczyk, σε συνεργασία με την ομάδα του V&A Dundee, επιχειρεί να αποκαλύψει πώς η μόδα αξιοποίησε τη σκηνή, τον χώρο και το βλέμμα του κοινού για να αφηγηθεί την ιστορία της.
Από τη σιωπηλή κομψότητα των πρώτων salon presentations έως τις θεατρικές, πολυαισθητηριακές εμπειρίες που μεταδίδονται σήμερα online, η επίδειξη μόδας δεν είναι απλώς μέσο προβολής ρούχων, είναι, όπως εύστοχα σημειώνει ο Eisenbrand, «μια μηχανή εικόνων».
Η αφήγηση ξεκινά γύρω στο 1900, όταν οι πρώτοι οίκοι υψηλής ραπτικής στο Παρίσι παρουσίαζαν τις δημιουργίες τους σε μικρές αίθουσες, μπροστά σε λίγους εκλεκτούς πελάτες. Φωτογραφίες, σχέδια και φιλμ από εκείνη την περίοδο αποτυπώνουν την επισημότητα αλλά και τη γοητεία του πρωτόλειου αυτού θεάματος. Ένα φιλμ του 1928 από τον οίκο Worth δείχνει μοντέλα να περνούν μέσα από διαδοχικές πόρτες ενός παρισινού hôtel particulier, ανοίγοντας τα παλτό τους μπροστά σε καθιστές κυρίες που συνομιλούν ήσυχα.
Τρεις δεκαετίες αργότερα, το τοπίο έχει αλλάξει. Οι «σικ» πελάτισσες έχουν αντικατασταθεί από ένα νεανικό κοινό, τα shows γίνονται πιο εξωστρεφή και ο ρυθμός της μουσικής συνοδεύει την κίνηση των μοντέλων. Το 1967, η Mary Quant παρουσιάζει τη συλλογή της σε μια γκαλερί στο Αμβούργο, μέσα σε ένα χαρούμενο χάος από χορούς και χρώματα, ενώ ο William Klein σατιρίζει τη βιομηχανία με το κινηματογραφικό του όραμα για ένα «φανταστικό» παριζιάνικο catwalk.
Από τη δεκαετία του ’60 και μετά, με την άνοδο του prêt-à-porter, η μόδα αγκαλιάζει τη θεατρικότητα. Το show δεν είναι πλέον εργαλείο πώλησης αλλά θέαμα, ένας καθρέφτης της κοινωνίας και της εποχής. Ο Karl Lagerfeld, ίσως περισσότερο από κάθε άλλον, υπήρξε ο μεγάλος σκηνοθέτης αυτού του θεάματος. Κατά τη διάρκεια των 36 χρόνων του στη Chanel, μεταμόρφωσε τον χώρο σε εμπειρία -σίγουρα θυμάστε ότι για τη συλλογή φθινόπωρο/χειμώνα 2014 μετέτρεψε το Grand Palais σε ένα τεράστιο Chanel supermarket, με τα μοντέλα να περπατούν ανάμεσα σε ράφια γεμάτα «branded» ψωμιά, γάλατα και απορρυπαντικά. Στην έκθεση, παρουσιάζεται για πρώτη φορά ένα μικροσκοπικό αρχιτεκτονικό μοντέλο αυτού του φαντασμαγορικού σκηνικού -μια λεπτομερής μινιατούρα με ταμειακές μηχανές, καρότσια και πλαστικά αλλαντικά.
Η συν-επιμελήτρια Katharina Krawczyk θυμάται τη δική της εμπειρία όταν, ως φοιτήτρια στο Παρίσι, κατάφερε να «τρυπώσει» στο show του Alexander McQueen για την άνοιξη/καλοκαίρι 2005 -εκεί όπου το catwalk μετατράπηκε σε σκακιέρα. «Ξαφνικά τα μοντέλα σταμάτησαν να περπατούν και άρχισαν να κινούνται σαν πιόνια σε μια παρτίδα σκάκι. Ήταν απόλυτα θεατρικό, σχεδόν μαγικό», θυμάται. Αυτή η στιγμή συνοψίζει ίσως το πνεύμα της έκθεσης, όπου το catwalk γίνεται τελετουργία, αλλά και παράσταση που συγκεντρώνει αρχιτεκτονική, ήχο, σκηνογραφία και συναίσθημα.
Ένα σημαντικό τμήμα της έκθεσης εξετάζει τα παρασκήνια της μόδας -τις προσκλήσεις, τα φυλλάδια, τα αρχειακά βίντεο και τις φωτογραφίες που συνθέτουν την backstage πλευρά του θεάματος. Μέσα από αυτά, ο θεατής αντιλαμβάνεται πώς η εικόνα της μόδας έγινε παγκόσμια πολιτιστική γλώσσα -από τα μουσικά βίντεο του George Michael μέχρι τις εκπομπές του MTV στα ’90s, η μόδα διείσδυσε στη μαζική κουλτούρα, ακόμη και για όσους δεν παρακολουθούσαν ποτέ ένα show από κοντά.
Η αφήγηση ολοκληρώνεται με μια ματιά στη σύγχρονη εποχή, όπου τα όρια ανάμεσα στη φυσική και την ψηφιακή εμπειρία καταργούνται. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα shows μεταφέρθηκαν online, με οίκους όπως η Prada και o Balenciaga να συνεργάζονται με αρχιτεκτονικά γραφεία (όπως το OMA και το Sub) για να δημιουργήσουν χώρους-σκηνές που έμοιαζαν με ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Μοντέλα περπατούσαν σε άδειες, φωτισμένες αίθουσες, σε μια ατμόσφαιρα σχεδόν υπνωτιστική -και όμως, όπως παρατηρεί ο Eisenbrand, «ήταν αισθησιακό, ακόμη κι αν το κοινό δεν βρισκόταν εκεί».
Δείτε επίσης και την εντυπωσιακή έκθεση στο Άμστερνταμ για το ταλέντο και το στιλ της Tilda Swinton
Το εμβληματικό φινάλε της έκθεσης είναι, φυσικά, αφιερωμένο στον McQueen -η εικόνα της Shalom Harlow, που ψεκάζεται με μαύρη και κίτρινη μπογιά από δύο ρομποτικά χέρια στο show άνοιξη/καλοκαίρι 1999, εξακολουθεί να μαγνητίζει το βλέμμα. Είναι μια στιγμή που συνοψίζει την ένταση, την επινοητικότητα και την αίσθηση δράματος που η επίδειξη μόδας μπορεί να προσφέρει.
Όπως σημειώνει η Krawczyk, «ένα σακάκι δεν χρειάζεται απαραίτητα μια επίδειξη για να υπάρξει, αλλά η επίδειξη προσθέτει ένα ακόμα επίπεδο στην ιστορία του». Και ίσως αυτό είναι τελικά το βαθύτερο μήνυμα της έκθεσης: ότι η μόδα δεν είναι μόνο ύφασμα και ράψιμο, αλλά μια αφήγηση για τον κόσμο μας, ειπωμένη μέσα από εικόνες, ήχους και κινήσεις που μας συγκινούν -ξανά και ξανά.
Η έκθεση «Catwalk: The Art of the Fashion Show» παρουσιάζεται στο Vitra Design Museum έως τις 15 Φεβρουαρίου 2026 και θα ταξιδέψει στη Σκωτία, στο V&A Dundee, από τις 3 Απριλίου 2026 έως τον Ιανουάριο 2027.
Ακολούθησέ μας στο Instagram για να μαθαίνεις γρήγορα τα νέα που σε ενδιαφέρουν!