Ο Θάνος Παπαδόγιαννης παρουσιάζει τους τρόπους με τους οποίους η αισθητική των drag queens έχει επηρεάσει και συνεχίζει να επηρεάζει τη σύγχρονη μόδα, κάνοντας μια ενδιαφέρουσα αναδρομή στην ιστορία της drag κουλτούρας και του camp, αλλά και στη σχέση τους με τα στυλ που παρελαύνουν σε πασαρέλες, fashion editorials και στις performances διάσημων σταρ.
Η Susan Sontag, δίνοντας μερικά τυπικά «camp» παραδείγματα στο κείμενό της «Notes on Camp» (1966), αναφέρεται μεταξύ άλλων στα μποά με πούπουλα και στα φορέματα με κρόσσια. Στο ίδιο δοκίμιο, η Sontag ορίζει το camp ως τη συνεχή αισθητική εμπειρία του κόσμου, που βάζει το στυλ πάνω από το περιεχόμενο, την αισθητική πάνω από την ηθική, την ειρωνεία πάνω από την τραγωδία.
Το φύλο, λοιπόν, βασίζεται στο στυλ, ένα drag show βασίζεται στην αισθητική και μια drag queen ειρωνεύεται αντί να θρηνεί. Είναι προφανές ότι το drag συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω. Ως εικαστική μορφή τέχνης, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο τόσο με την performance και με κάθε μορφή ενσώματης επιτέλεσης, όσο και με το φύλο.
Το drag χωρίς το στυλ και την αισθητική στην πρώτη γραμμή, δεν θα ήταν drag, και χωρίς την υπερβολή, το αφύσικο, την ψευδαίσθηση, την αμφισημία και το παιχνίδι, δε θα ήταν η πιο camp μορφή τέχνης. Και σίγουρα δε θα πετύχαινε τον στόχο του, όπως τον θέτει η Sontag: να εκθρονίσει το σοβαρό.
Μέσα στον χρόνο
Σε αυτήν την προσπάθεια, λοιπόν, για την επικράτηση του παιχνιδιού και της απόλαυσης ενάντια στη σοβαρότητα, το drag τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τη μόδα. Όμως, δεν είναι μια μονοσυντροφική σχέση. Είναι πολυσυντροφική, ενώ πολλές φορές δρουν και τα δυο μέλη της μαζί, αγγίζοντας και επηρεάζοντας κοινωνίες, κουλτούρες και εποχές. Έτσι, οι drag queens και τα τρανς άτομα, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, με το θέατρο vaudeville, μέχρι και τη δεκαετία του ‘60, και από τα ζωηρά ‘70s μέχρι και σήμερα, κάνουν εξεγέρσεις (βλέπε Stonewall, 1969), στήνουν ολόκληρες σκηνές και γίνονται ιέρειες των ΛΟΑΤΚΙ+ κοινοτήτων, γίνονται «μαμάδες» σε σπίτια (παράδειγμα, η ballroom σκηνή στη Νέα Υόρκη των ‘80s), κάνουν πολιτικές εκστρατείες ενάντια στην άνοδο της alt-right (όπως το πολιτικό κίνημα «Travesty for Germany», που ξεκίνησε το 2017 στη Γερμανία) και πλέον έχουν και τη δική τους ώρα την εβδομάδα στο BBC, με το RuPaul’s Drag Race!
Παράλληλα, η Marsha P. Johnson, μαύρη τρανς ακτιβίστρια στην εξέγερση του Stonewall το 1969 και drag queen, δε φοβάται να συνδυάσει σε ένα look πέντε διαφορετικά κολιέ, να κανει colour-blocking και να βάλει μια τεράστια ξανθιά περούκα με μπούκλες. H Divine, η μούσα των ταινιών του John Waters, δε φοβάται να έχει το πιο εκκεντρικό, αφύσικο make-up με έντονα χρώματα και γραμμές, σε συνδυασμό με τεράστια ξασμένα μαλλιά και μίνι φορέματα σε τιγρέ animal print. Η Sasha Velour, νικήτρια του RuPaul’s Drag Race, δε φοβάται να περνά από πράσινες και κόκκινες περούκες στο να είναι καραφλή, δε φοβάται να ακροβατεί μεταξύ ενός make-up που παραπέμπει σε showgirl του Las Vegas και ενός μπλε face paint που παραπέμπει σε εξωγήινο.
Δημιουργώντας μια drag persona
Το να είσαι drag queen δεν είναι εύκολο. Ώρες προετοιμασίας συνοδεύουν ένα drag show. Σε αυτήν, το DIY (Do It Yourself), καθώς επίσης και το second-hand έχουν παίξει τεράστιο ρόλο. Πολλές drag queens ανταλλάσσουν ρούχα, ώστε να έχουν συνεχώς νέα looks, ενώ άλλες περνούν ώρες και ώρες πάνω από τη ραπτομηχανή. Τα second-hand stores είναι οι καλύτεροι φίλοι του drag show, καθώς προσφέρουν οικονομικές και έξυπνες λύσεις για την ανανέωση μιας γκαρνταρόμπας και τη συνεχή έκπληξη του κοινού. Τι πιο εύκολο από το να μεταποιήσεις τα παλιά jeans σου, ώστε να φτιάξεις ένα denim φόρεμα σαν της Britney Spears στα American Music Awards; Σίγουρα φθηνότερο από το να βρεις και να αγοράσεις το ίδιο.
Η αναφορά στην Britney Spears δεν είναι τυχαία. Διαχρονικά, οι drag performers εμπνέονται από μεγάλους αστέρες της παγκόσμιας showbiz, και πολλές φορές τους μιμούνται. Δεν είναι λίγες οι φορές που ένας drag king έχει μιμηθεί τον Elvis Presley ή τον David Bowie, ή που μια drag queen έχει μιμηθεί τη Shirley Bassey, τη Madonna ή τη Lady Gaga. Και τα πέντε αυτά παραδείγματα μεγάλων αστέρων έχουν τολμήσει να κάνουν πολλές φορές αφύσικες, εκκεντρικές εμφανίσεις, δημιουργώντας το δικό τους στυλ. Έτσι, μια drag queen θα φορέσει πορτοκαλί βελούδινες τουαλέτες με πούπουλα όπως η Bassey, ή σουτιέν σε σχήμα όστρακου όπως η Lady Gaga, σαν μια σύγχρονη Αφροδίτη του Μποτιτσέλι.
Εκλεκτικές συγγένειες
Ζούμε στην εποχή του μεταμοντέρνου και η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε καλλιτέχνες αλλά και πολλές φορές η ανακύκλωση είναι αναπόφευκτες. Όπως πολλοί drag performers έχουν επηρεαστεί από τον David Bowie, έτσι και το ανδρόγυνο στυλ του David Bowie δεν θα ήταν περίεργο να υποθέσουμε ότι έχει επηρεαστεί από drag queens. Το ίδιο ισχύει και πιο συγκεκριμένα για σχεδιαστές μόδας. Το punk κίνημα στη μόδα με τη μητέρα του, τη Vivienne Westwood, δε θα ήταν καθόλου παράξενο αν είχε επηρεαστεί από τις μητέρες της αισθητικής ελευθερίας, τις drag queens. Μεγάλα prints, έντονα περιγράμματα, ανδρόγυνο στυλ, πλούσιους χρωματικούς συνδυασμούς, τα συναντάμε τόσο σε drag queens όσο και σε ρούχα της Westwood στα ’70s και ’80s.
To drag, συνεπώς, έχει επηρεάσει αλλά και συνεχίζει να επηρεάζει τα κινήματα μόδας και τους σχεδιαστές. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός νέων, ανοιχτά queer σχεδιαστών, που εμφανίζονται διεθνώς τα τελευταία χρόνια και κάνουν αναφορές τόσο στο drag, όσο και σε θέματα φύλου και σεξουαλικότητας, όπως o Diego Montoya και η τρανς σχεδιάστρια Pierre Davis. Έτσι, μπορεί πλέον εύκολα να χρησιμοποιηθεί ο όρος «drag μόδα», όχι μόνο λόγω της ύπαρξης drag σχεδιαστών και μοντέλων, αλλά και χάρη στην ένταξη του drag στο mainstream.
Ταυτόχρονα, μεγάλοι σχεδιαστές μόδας και οίκοι, ειδικά από τα ’80s και μετά, χρησιμοποιούν συχνά μεγάλες γραμμές και έντονες γωνίες στα σχέδιά τους, ενώ την ίδια στιγμή κάνουν ζωντανούς χρωματικούς συνδυασμούς, παίζοντας με τη ρίγα και το πουά. Η μόδα μοιράζεται, λοιπόν, με το drag τα στοιχεία της θεατρικότητας, του παιχνιδιού και της διασκέδασης, συνυπάρχει με το drag και εμπνέεται από αυτό. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι ο Andy Warhol, με τις φωτογραφίες του, αλλά και το περιοδικό του Interview, επηρέασε ανεξίτηλα τη μόδα, έχοντας πολλές φορές ως μοντέλα του τρανς γυναίκες και drag queens.
Η ομορφιά, η φυσικότητα, περνούν λοιπόν σε δεύτερη μοίρα και πρώτο έρχεται το statement και ο χαρακτήρας του ανθρώπου που φοράει το ρούχο ή το μακιγιάζ. Ένα έντονο μακιγιάζ και μια τολμηρή στυλιστική επιλογή μπορούν να λειτουργήσουν «εξπρεσιονιστικά» για τον άνθρωπο, όπως λειτουργεί για τις drag queens. Αυτό το κατάλαβαν σχεδιαστές όπως ο Jean-Paul Gaultier: το εικονοκλαστικό σουτιέν σε σχήμα κώνου που έβαλε η Madonna στα πλαίσια του «Blond Ambition World Tour» είναι σίγουρα κάτι που θα βλέπαμε σε μια drag queen. Δεν θα ήταν άτοπη η υπόθεση ότι ο Gaultier είχε επηρεαστεί από κάποιο σουτιέν κάποιας drag queen. Εξάλλου και ο ίδιος στα σόου του έχει χρησιμοποιήσει drag queens ως μοντέλα και τα ρούχα του έχουν αναφορές πολλές φορές σε στολές (π.χ. τεράστια καπέλα και έντονες γραμμές), ενώ η Madonna έχει υιοθετήσει στο παρελθόν κομμάτια της queer κουλτούρας όπως το voguing. Πάντως, αδιαμφισβήτητα, μια drag queen θα φορούσε αυτόν τον κορσέ.
Τα κομμάτια που θα φορούσε μια drag queen, βέβαια, είναι σίγουρα αναρίθμητα, καθώς ειδικά μέσα από το styling μπορείς να συνδυάσεις τα πάντα και το πιο απλό κοντομάνικο λευκό μπλουζάκι μπορεί να μετατραπεί σε μέρος του πιο εκκεντρικού συνόλου. Μερικοί σχεδιαστές, επηρεασμένοι από το DIY και από το pop, σχεδιάζουν ρούχα που θα μπορούσαν να βρεθούν σε μια drag ντουλάπα, ενώ άλλοι, επηρεασμένοι από τις ίδιες τις drag queens, έχουν φτιάξει κοσμήματα αντίστοιχης αισθητικής. Το γνωστό φόρεμα με prints από εφημερίδες, που παρουσίασε ο John Galliano το 2000, παραπέμπει στο Dada και στα ρούχα από χαρτί και κολάζ, θυμίζοντας τον τρόπο που μια drag queen θα φτιάξει ολόκληρες τουαλέτες από εφημερίδες και σελοτέιπ.
Από την άλλη, σε μερικούς σχεδιαστές, όπως στον Alexander McQueen, είναι αδιαμφισβήτητο το στίγμα που άφησαν drag performers όπως ο Leigh Bowery. Από τα πρώτα του σόου μέχρι και το τελευταίο του το 2009, βλέπουμε την τέχνη του McQueen όχι μόνο στον συνδυασμό ετερόκλητων μοτίβων, στα εκκεντρικά αξεσουάρ και τα σχέδια χωρίς συμμετρία, αλλά και στην επικράτηση ενός ανδρόγυνου στυλ. Η επιρροή του Leigh Bowery στον McQueen φαίνεται ότι μεγάλωνε όσο περνούσαν τα χρόνια, ενώ στο τελευταίο του σόου, θα δει κανείς τα τεράστια, χαρακτηριστικά χείλη του Bowery, καθώς επίσης και κοστούμια που άνετα θα μπορούσαν να εχουν φτιαχτεί από τον Αυστραλό performer και σχεδιαστή. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Lady Gaga στις (εκκεντρικές) αρχές της καριέρας της, είχε φορέσει πολλές φορές δημιουργίες του McQueen, καθώς αναδεικνυόταν στη σταρ που επηρέασε όσο καμία άλλη το drag την τελευταία δεκαετία· και η ίδια, εξάλλου, έχει δηλώσει ότι κάνει μια μορφή drag μέσω της τέχνης της.
More is more!
Η Donatella Versace, όταν ρωτήθηκε σε βίντεο για τη Vogue, ποιο κίνημα τέχνης δε θα ήθελε να επανέλθει στη μόδα, απάντησε λιτά: «Ο μινιμαλισμός». Σίγουρα, το drag είναι μαξιμαλιστικό και τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε είτε τη συμπόρευση των drag καλλιτεχνών με οίκους μόδας – οι drag queens αποκτούν παρουσία σε πασαρέλες – είτε ηχηρά statements σε σειρές ρούχων. Δεν είναι τυχαίο που σήμερα παγκοσμίου φήμης drag queens φορούν κομμάτια από μεγάλους οίκους μόδας.
Είναι το camp το μόνο συνδετικό σημείο ανάμεσα στο drag και τη μόδα; Ή πλέον το drag αλληλεπιδρά άμεσα, χωρίς κανέναν «μεσάζοντα», με τη μόδα, συνομιλεί μαζί της και την επηρεάζει; Ήταν το Met Gala 2019 «Camp: Notes on Fashion» το τέλος του camp, η συνέχειά του ή η αρχή μιας νέας εποχής; Σε κάθε περίπτωση, το drag μπορεί να συνδυάσει σε ένα σύνολο τα μποά με πούπουλα και τα φορέματα με κρόσσια στα οποία αναφέρεται η Sontag – και αυτή η εικόνα είναι σίγουρα κάτι που, χάρη στα χέρια ενός καλού σχεδιαστή ή στυλίστα, μπορεί να μπει σε ένα σύγχρονο editorial μόδας.
Από τον Θάνο Παπαδόγιαννη
Shot by Mara Desipris
Fashion editor: Lazaros Tzovaras
Hair: Dimitris Apostolidis (D-Tales)
Make up: Vivian Katsari (D-Tales)
Digital retoucher: Natalia Maragkou
Photographer’s assistant: Yiorgos Markozanis
Stylist’s assistants: Irianna Kanakaki, Markella Vasilaki
Make up assistant: Anastasia Athanasiou
Models: Marta, Dominica (D Models), The Only Holly Grace