Πίσω από μια κομψή αλλά διακριτική είσοδο, σε ένα διαμέρισμα κοντά στο Hyde Park του Λονδίνου, κρύβεται ένας από τους σημαντικότερους ιδιωτικούς θησαυρούς της ευρωπαϊκής τέχνης του 20ού αιώνα.
Η Pauline Karpidas, η συλλέκτρια που εδώ και δεκαετίες υπήρξε συνδετικός κρίκος του κόσμου της τέχνης, αποφάσισε στα 80 της χρόνια να αποχωριστεί σχεδόν ολόκληρη τη συλλογή της, προσφέροντας στο κοινό την τελευταία ίσως ευκαιρία να δει συγκεντρωμένα τόσα αριστουργήματα του σουρεαλισμού και της μεταπολεμικής τέχνης.
Η δημοπρασία, που θα πραγματοποιηθεί από τον οίκο Sotheby’s στις 17 και 18 Σεπτεμβρίου, αναμένεται να συγκεντρώσει ποσό-ρεκόρ που υπολογίζεται γύρω στα 60 εκατομμύρια ευρώ. Πρόκειται για την ακριβότερη συλλογή ενός και μόνο ιδιοκτήτη που έχει βγει ποτέ σε δημοπρασία στην Ευρώπη, γεγονός που υπογραμμίζει όχι μόνο την αξία των έργων, αλλά και τη μοναδικότητα του βλέμματος της Karpidas.
Στο σαλόνι του λονδρέζικου διαμερίσματος, οι τοίχοι φιλοξενούσαν μέχρι πρόσφατα έργα των Pablo Picasso, René Magritte, Francis Picabia, Leonora Carrington και Yves Tanguy, ενώ στις γωνίες ξεχώριζαν έπιπλα σχεδιασμένα κατόπιν παραγγελίας. Η ατμόσφαιρα του σπιτιού δεν θύμιζε ποτέ ένα «μουσείο-κατοικία», αλλά έναν ζωντανό, προσωπικό χώρο όπου η τέχνη και η ζωή μπλέκονταν αξεχώριστα. Όπως σημείωσε ο Ελβετός καλλιτέχνης Urs Fischer, φίλος και θαυμαστής της, «το διαμέρισμά της ήταν σαν ένα έργο τέχνης από μόνο του. Κάθε γωνιά είχε τη δική της ιστορία, ένα πυροτέχνημα χρώματος και φαντασίας».
Από τα 250 έργα και αντικείμενα που βγαίνουν στο σφυρί, κορυφαίο θεωρείται ο πίνακας του Magritte «La Statue volante», με εκτιμώμενη τιμή που αγγίζει τις 12 εκατομμύρια λίρες. Ανάμεσα στα highlights συναντάμε δύο έργα του Andy Warhol εμπνευσμένα από τον Edvard Munch, ένα σχέδιο του Salvador Dalí που απεικονίζει τη μούσα και σύζυγό του Gala, έναν σπάνιο πίνακα του Hans Bellmer λίγο πριν τη φυλάκισή του στη Γαλλία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και μια πρώιμη δημιουργία της Dorothea Tanning που απεικονίζει τον σκύλο της. Ξεχωριστή θέση στη δημοπρασία έχει και το προσωπικό κρεβάτι της Karpidas, μια γλυπτική κατασκευή από μπρούντζινους κλώνους και φύλλα, φιλοτεχνημένο από την Claude Lalanne.
Σε άλλα νέα δείτε πώς ένας παλιός φούρνος μεταμορφώθηκε σε ένα ονειρεμένο, μικρό σπίτι.
Η απόφαση της συλλέκτριας να αποχωριστεί τα έργα της έρχεται δύο χρόνια μετά την πώληση της καλοκαιρινής της κατοικίας στην Ύδρα, που επίσης φιλοξενούσε σπουδαία έργα σύγχρονης τέχνης και είχε μετατραπεί σε «θερινό εργαστήριο» για καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Η συγκεκριμένη δημοπρασία του 2023 είχε συγκεντρώσει πάνω από 35 εκατομμύρια ευρώ, ξεπερνώντας κατά πολύ τις αρχικές εκτιμήσεις.
Η Karpidas δεν υπήρξε απλώς συλλέκτρια, αλλά μια από τις εμβληματικές «grande dames» της τέχνης. Φίλη του Andy Warhol και θαμώνας των πάρτι στο θρυλικό Factory, ντυνόταν με δημιουργίες του Yves Saint Laurent, ενώ τα σπίτια της διακοσμούνταν από διάσημους interior designers, όπως ο Francis Sultana και ο Jacques Grange. Παράλληλα, διατηρούσε φιλίες με προσωπικότητες όπως η Peggy Guggenheim και η Dominique de Menil, με τις οποίες μοιράστηκε την ίδια ακαταμάχητη έλξη για την τέχνη του 20ού αιώνα.
Η σχέση της με τη συλλογή ξεκίνησε μέσα από τον σύζυγό της, τον Κωνσταντίνο («Ντίνο») Καρπίδα, λάτρη της ιμπρεσιονιστικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα. Ωστόσο, καθοριστικό ρόλο στην πορεία της έπαιξε ο θρυλικός έμπορος τέχνης Αλέξανδρος Ιόλας, ο οποίος ουσιαστικά τη μύησε στον κόσμο του σουρεαλισμού και των μεγάλων μεταπολεμικών δημιουργών. Όπως σημειώνουν ειδικοί, η Karpidas δεν επένδυσε απλώς τεράστια ποσά, αλλά διέθετε και εξαιρετικό ένστικτο ως προς το κατάλληλο timing. Έτσι κατάφερε να εντάξει στη συλλογή της έργα που είχαν περάσει από τα χέρια θρυλικών προσωπικοτήτων, όπως ο André Breton, ο Paul Éluard ή η οικογένεια του Picasso. Το 1979, για παράδειγμα, απέκτησε σε δημοπρασία ένα έργο του Yves Tanguy, που ανήκε στον συλλέκτη και καλλιτέχνη William Copley. Το ίδιο έργο επιστρέφει τώρα στο σφυρί, σε μια κίνηση που ολοκληρώνει σχεδόν κυκλικά τη διαδρομή του μέσα στην ιστορία της τέχνης.
Η προσωπικότητα της Karpidas υπήρξε εξίσου επιβλητική όσο και η συλλογή της. Σύμφωνα με τον Fischer, εμφανιζόταν πάντα με εντυπωσιακά καπέλα, τσιγάρο στο χέρι και μια ροπή σε θεατρικές αφηγήσεις, γράφοντας συχνά πολυσέλιδες χειρόγραφες επιστολές. Μάλιστα, η ίδια έγινε και αντικείμενο τέχνης -το 2023, ο Fischer τη συμπεριέλαβε σε ένα εφήμερο έργο που εκτέθηκε στη Νέα Υόρκη. Δημιούργησε κέρινα ομοιώματα της συλλέκτριας και του αρχαίου αγάλματος των «Τριών Χαρίτων» που είχε κάποτε αγοράσει η Karpidas και αργότερα δώρισε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Τα ομοιώματα, όλα με φιτίλια, έλιωσαν σταδιακά, σαν να συμβόλιζαν την ίδια τη φθαρτότητα της μνήμης και της συλλογής.
Η επικείμενη δημοπρασία δεν αποτελεί απλώς μια ακόμη κίνηση στον παγκόσμιο χάρτη της αγοράς τέχνης. Είναι το αποκορύφωμα μιας ζωής που δόθηκε με πάθος στη δημιουργία και στη συλλογή. Η Pauline Karpidas ενσάρκωσε το πνεύμα της μεγαλοπρεπούς, εκκεντρικής προστάτιδας της τέχνης, με μια συλλογή που καθρεφτίζει την ίδια της την ψυχή -τολμηρή, απρόβλεπτη, γεμάτη χρώμα και ζωή.
Κι αν άλλες γυναίκες συλλέκτριες του 20ού αιώνα άφησαν τις συλλογές τους σε ιδρύματα και μουσεία, η Karpidas επέλεξε να τις διασκορπίσει πίσω στον κόσμο της αγοράς, αφήνοντας έτσι ένα διαφορετικό, αλλά εξίσου έντονο αποτύπωμα. Όπως σχολίασε ο Oliver Barker, πρόεδρος του Sotheby’s Ευρώπης, «είναι ίσως η τελευταία μιας γενιάς σπουδαίων κυριών της τέχνης».