Η Χριστίνα Μήτρεντσε μας προσκαλεί σε μια σύγχρονη εικαστική παρέμβαση στο εσωτερικό της οικίας Κατακουζηνού!
Στην Οικία Κατακουζηνού έχει ξεκινήσει ήδη από τον Οκτώβριο μία site-specific έκθεση αναδρομικού χαρακτήρα. Η έκθεση, που έχει τον τίτλο “Super Ego”, παρουσιάζει έργα της Χριστίνα Μήτρεντσε, η οποία επιχειρεί να αναβιώσει με τον δικό της τρόπο την Οικία Κατακουζηνού. Για όσους δεν το γνωρίζουν, η οικία αυτή είναι μια ιστορική αθηναϊκή κατοικία του 1960, που ακολουθεί τις αρχές των σπιτιών-μουσείων, όπως το Μουσείο Freud στο Λονδίνο.
Eικόνα: The Wondrous Mushrooms in the Garden of Eden, 2022
Στη µέχρι τώρα πορεία της στο Λονδίνο και στην Ελλάδα, η Χριστίνα Μήτρεντσε είναι εξοικειωµένη µε τις µουσειακές συλλογές και τη διαπραγµάτευσή τους ως εννοιολογικού και θεωρητικού τρόπου λειτουργίας της σύγχρονης επιµελητικής και καλλιτεχνικής πρακτικής. Εν προκειµένω, χρησιµοποιώντας πολλαπλές τεχνικές και µέσα, η καλλιτέχνις συνοµιλεί µε το αρχείο και τα έργα τέχνης της συλλογής των Κατακουζηνών, διατηρώντας τον διάλογο ανοιχτό και ζωντανό, και αποφεύγοντας σκόπιµα τις συστηµατικές ταξινοµήσεις.
Η έκθεση περιλαµβάνει παλαιότερα και νέα έργα, φτιαγµένα ειδικά για την έκθεση, που υιοθετούν οικείες
και διεπιστηµονικές προσεγγίσεις, όπως βιβλιογλυπτική, xειροποίητη µεταξοτυπία, ζωγραφική (σειρά «Ιconic Fungi Portraits»), κολλάζ (σειρές «Bookscapes» και «Bibliophiles»), κεραµικά, βιντεοπροβολές και ένα υφαντό χαλί. Ενσωµατώνοντας διάφορες αναγνώσεις, η Μήτρεντσε διαπραγµατεύεται τη διαλεκτική σχέση µεταξύ σύγχρονης τέχνης και καλλιτεχνικής παραγωγής µέσα σε µια κατοικία που άφησε σηµαντική πολιτιστική και επιστηµονική παρακαταθήκη. Τα έργα της Μήτρεντσε συνδιαλέγονται µε τον χώρο και την αισθητική της Οικίας Κατακουζηνού, δηµιουργώντας νέες ποιητικές εµπειρίες και ανταλλαγές.
Λίγες μέρες πριν από το κλείσιμο της έκθεσης (τελειώνει στις 19 Νοεμβρίου) το Ozon συνομίλησε με την Χριστίνα Μήτρεντσε, ζητώντας της να βρει κοινά μεταξύ των έργων της και της οικίας Κατακουζηνού, να εξηγήσει το πως αντιλαμβάνεται τον όρο “θεσμική αναρχία” αλλά και να καταγράψει τις προσδοκίες που έχει από την διεπαφή των επισκεπτών της έκθεσης με τα έργα της.
Τι είναι αυτό που μπορείς να βρεις κοινό στη δουλειά σου μέχρι σήμερα και τον κόσμο που βρήκες στην οικία Κατακουζηνού, πριν ξεκινήσεις να αφήνεις το στίγμα σου;
Μετά από την εικοσάχρονη εμπειρία ζωής στο Λονδίνο, τα βιώματα, τις εκθέσεις και παρακολουθώντας από μακριά το πολιτισμικό, κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας μου, δεν μπορώ παρά να ενθουσιαστώ με τη δυναμική που προσφέρει ο μαγικός κόσμος της οικίας Κατακουζηνού ως παράδειγμα ενός House Museum. Έχοντας εξοικειωθεί με τη διαχείριση μιας συλλογής ως εννοιολογικό και θεωρητικό τρόπο λειτουργίας της σύγχρονης επιμελητικής και καλλιτεχνικής πρακτικής, με το «SUPER EGO» στοχεύω να κρατήσω τον διάλογο ανοιχτό και ζωντανό ενεργοποιώντας εκ νέου αυτό το συγκλονιστικό σαλόνι της δεκαετίας του ’30 όπου Ευρωπαίοι και Έλληνες διανοούμενοι συναντήθηκαν και μοιράστηκαν τις ιστορίες τους. Ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Marc Chagall, ο Albert Camus και οι θεωρίες του Freud, έχουν δημιουργήσει την αύρα αυτού του σπιτιού.
Tα έργα μου συνδιαλέγονται με τον χώρο και την αισθητική της οικίας Κατακουζηνού ως προς το interior design, το craft, αλλά και την ιστορική και εννοιολογική σημασία του Heritage, της κληρονομιάς, δημιουργώντας έτσι νέες ποιητικές εμπειρίες και ανταλλαγές. H vintage αισθητική ποιότητα του εσωτερικού διαμερίσματος του ’60, η μοναδική antique συλλογή επίπλων του 18ου και 19ου αιώνα, οι τόμοι νευρολογίας, τα βιβλία και αρχειακό υλικό, όπως γράμματα και φωτογραφίες, όλα αυτά αποτελούν μαρτυρίες της πολυκύμαντης ζωής του ζευγαριού. Σε προσωπικό επίπεδο, με συναρπάζει το αρχειακό υλικό που αποκαλύπτει τον μύθο και τις προσωπικές στιγμές του ζεύγους, την βαθιά αγάπη που υπήρχε μεταξύ τους και τη σχέση τους με την πολιτιστική ελίτ της εποχής. Επίσης, τα εντυπωσιακά έργα τέχνης, όπως οι ξυλόγλυπτες «πόρτες-εποχές» του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, οι πίνακες του Σπύρου Βασιλείου, του Γιάννη Τσαρούχη, του Marc Chagall και του Θεόφιλου. Ιδιαίτερο για μένα είναι το waiting room με τα καλύμματα σχεδιασμένα από τον θρυλικό William Morris, με τα οποία συνομιλεί το γλυπτικό μου έργο «SPINE». Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το γραφείο-ιατρείο του Άγγελου Κατακουζηνού στο βάθος του διαμερίσματος, όπου υπάρχει η βιβλιοθήκη του, το ντιβάνι και τα artifacts αρχαιολογίας μαζί με δικά μου βιβλία από τη σειρά «Wounded Books».
Eικόνα: Apanta – Freud, (Wounded Book series), 2022
Ποια είναι η «δική σου ανάγνωση» της οικίας Κατακουζηνού;
Η οικία Κατακουζηνού ήταν το σημαντικότερο φιλολογικό σαλόνι της Γενιάς του ’30. Μετά απο συζήτηση με τον επιμελητή της έκθεσης Χριστὀφορο Μαρίνο, με ενδιέφερε να διαπραγματευτώ τη διαλεκτική σχέση μεταξύ σύγχρονης τέχνης και καλλιτεχνικής παραγωγής, σε μια κατοικία που άφησε σημαντική πολιτιστική παρακαταθήκη στην Ελλάδα και με τον τρόπο που έχουμε μάθει στη Δύση. Η ανάγνωσή μου διερευνά τις δυνατότητες του Katakouzenos House Museum (KHM), το οποίο ακολουθεί τις αρχές των σπιτιών-μουσείων, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το Μουσείο Freud στο Λονδίνο, όπου εδώ και πολλά χρόνια φιλοξενούνται εκθέσεις σύγχρονης τέχνης σε διάλογο με το μουσείο. Έτσι, το «SUPER EGO», επιχειρεί να αναβιώσει την ιστορική αυτή αθηναϊκή κατοικία του 1960 προσκαλώντας τους επισκέπτες σε μια σύγχρονη εικαστική παρέμβαση. Η έκθεση προσφέρει στο σημερινό αθηναϊκό κοινό μια νέα ανάγνωση αυτού του σημαντικού Οικιακού Μουσείου, διατηρώντας το πνεύμα και τις προθέσεις ανθρώπων που επηρέασαν βαθιά την ελληνική ταυτότητα στον 20ό αιώνα και την παραγωγή της ελληνικής τέχνης.
Στην έκθεση περιλαμβάνονται παλαιότερα και νέα έργα, φτιαγμένα ειδικά για τον χώρο, που υιοθετούν οικείες και διεπιστημονικές προσεγγίσεις, όπως βιβλιογλυπτική, χειροποίητη μεταξοτυπία, ζωγραφική (η σειρά «Ιconic Fungi Portraits»), κολλάζ (οι σειρές «Bookscapes» και «Bibliophiles»), κεραμικά, βίντεο και ένα υφαντό χαλί. Μέσα από θραύσματα αρχείων απαντώ σε ψυχαναλυτικές και προσωπικές ιστορίες, προτείνω νέες αφηγήσεις για την κατανόηση του πολιτιστικού παρελθόντος. Επίσης, τα έργα μου καταπιάνονται με θέματα κεντρικά τόσο για την ψυχανάλυση όσο και για την ίδια την τέχνη: μετάφραση, μεταμόρφωση, ασυνείδητο, μεταφορά, όνειρα και φαντασία. Καθρεφτίζουν αυτές τις ιδέες, προκαλώντας μια νέα συζήτηση που αντηχεί σε όλες τις αίθουσες του σπιτιού. Για παράδειγμα, στα ζωγραφικά πορτρέτα της σειράς «Iconic Fungi Portraits» (2016-2022) η παρασιτική φύση των μανιταριών φαίνεται να ζει από τον «ξενιστή» τους, υποδηλώνοντας τη βεβαιότητα της φθοράς, τον παραλογισμό της θνητότητας και μια θεϊκή ομορφιά που γεννήθηκε από τη μετάλλαξη. Και όλα μαζί τα αντικείμενα αναδημιουργούν τα κομμάτια ενός παζλ, συνθέτοντας μια εικόνα η οποία αντανακλά την προσωπικότητα των ιδιοκτητών του σπιτιού και ξαναζωντανεύει το πνεύμα μιας εποχής.
Eικόνα: ΑF – BookScape VII, 2021
Ένα από τα θέματα που διερευνάς είναι η post-internet εποχή. Με δεδομένο ότι τρία από τα έργα σου είναι πολύχρωμες επιφάνειες σκληρών βιβλίων που διερευνούν τα κειμενικά τοπία της post-internet περιόδου, ποια είναι η θέση των βιβλίων γενικότερα σ’ αυτή την εποχή;
«Τα πάντα στον κόσμο υπάρχουν για να καταλήξουν σε ένα βιβλίο» υποστηρίζει ο ποιητής Stéphane Mallarmé. Το βιβλίο είναι το κύριο σώμα στην πρακτική μου και τη συνεχή έρευνά μου και έχει πολιτιστική, ιστορική, κοινωνιολογική και εννοιολογική προέκταση. Οι σκληρές πλάτες, τα εξώφυλλα βιβλίων, τα αυθεντικά τυπωμένα end papers, μετατρέπονται σε Bookscapes και Bibliophile κολλάζ, σε επιφάνειες/καμβάδες που ανακαλούν τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό και στις οποίες διερευνώ περαιτέρω τα «τοπία» της εποχής του Διαδικτύου: χρησιμοποιώντας την τρέχουσα κωδικοποιημένη γλώσσα, δηλαδή τα hot hashtags στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στο σύνολό της είναι μια ατελείωτη, ευαίσθητη και οργανική διαδικασία, όπως και η φύση του παραδοσιακού βιβλίου. Απολαμβάνω εδώ το σώμα του βιβλίου: τη ράχη, τα καλύμματα, τα προκαταρκτικά, το οπίσθιο λουράκι, την επάνω άρθρωση και τη θήκη. Σπάνιοι ευρωπαϊκοί τόμοι βιβλίων δημιούργησαν αξία εκθειάζοντας τη σπανιότητα και ελαχιστοποιώντας τις ατέλειες, από κηλίδες μέχρι λερώματα, τσαλακώματα και γδαρσίματα. Τα έργα αυτά αποκαθιστούν την οικειότητα της υλικότητας του αντικειμένου με την πάροδο του χρόνου και την αφή για να δημιουργήσουν δράσεις πέρα από την ανάγνωση, προς ένα μετα-αναγνωστικό κοινό.
Για μένα το βιβλίο είναι ο άνθρωπος, η φύση. Ξεκινά ως ένας καμβάς, όπως ακριβώς ο άνθρωπος. Γερνά όπως εμείς και φέρει τα σημάδια ενός δια βίου ταξιδιού. Έχει ανεξίτηλη μνήμη. Τα χαρακτηριστικά του διαμορφώνονται από τον τρόπο κατασκευής του, ο οποίος επιτρέπει την ανάδυση μιας εντελώς μοναδικής προσωπικότητας. Η αλήθεια είναι ότι τα βιβλία που μπορεί κανείς να κρατήσει στα χέρια είναι ένα από τα πράγματα που δεν μπορώ να εγκαταλείψω. Λατρεύω τη μυρωδιά, το βάρος, το ξεφύλλισμα και το πώς μπορώ να αλλάξω τις σελίδες και ταυτόχρονα το νόημα του κειμένου που εμπεριέχεται στο εσωτερικό του, όπως δηλαδή με την ψυχή του ανθρώπου και το πνεύμα του – τον «βιασμό» του στην εποχή του ίντερνετ.
Πιο συγκεκριμένα, τα έργα μου σχολιάζουν πώς ο ψηφιακός κόσμος μοιάζει να λειτουργεί́ ως «διαιτητής» ανάμεσα στον άνθρωπό και στη φύση. Επιχειρούν έναν παραλληλισμό ανάμεσα στην ασταθή υλικοτεχνική υποστήριξη, στον τρόπο ζωής, στο σκριπτόριο, στη ψηφιακή λογοτεχνία και στο μετα-ανθρώπινο διαδίκτυο, όπου τα σφάλματα στην αντιγραφή́ (μπορούν να) είναι μεταδιδόμενα όπως οι ιοί.
Οι πιο δημοφιλείς συντομογραφίες των χάσταγκ του Instagram και του Facebook, οι οποίες είναι pop-up αλγοριθμικοί κώδικες που χρησιμοποιούνται επίσης για να διευκολύνουν την «καυτή» επικοινωνία μεταξύ των χρηστών, είναι μια παγκόσμια καθημερινή γλώσσα. Στη σειρά «Bookscapes (Βιβλιοτοπία)» χρησιμοποιούνται ως ένα νέο είδος Λόγου, εν είδει αρχειοθέτησης της γλώσσας του διαδικτύου – είναι ένας στοχασμός για τη φύση της ψηφιακής αφθονίας. Στόχος των έργων είναι αφενός η επίτευξη όμορφα ευρηματικών αναδιοργανώσεων του βιβλίου και αφετέρου η προβολή του πώς το βιβλίο ως διάγραμμα πραγματεύεται και διαμορφώνει τα στοιχεία που το ίδιο αναδεικνύει: τη μνήμη, τη σκέψη, την ορθοδοξία, τις πεποιθήσεις, την ενόραση, τον καταναγκασμό, τη διέγερση, τη φαντασία, την εξουσία.
Αλλά εδώ βλέπουμε επίσης ότι η αλληλoεπικάλυψη βιβλίων και υπολογιστικών μορφών είναι με τη σειρά της μέρος ενός ευρύτερου συνόλου πεδίων συνεξέλιξης που έρχονται να επιβληθούν
και να παρεισφρήσουν στο βιβλίο. Βλέπουμε τα βιβλία να εμπλέκονται με υπολογιστικές δομές και οντότητες, και μπορούμε ίσως να τα δούμε να υφίστανται μια περαιτέρω μετάβαση: αρχέτυπα, κώδικας, βιβλίο, στοίβα, ουρά, σωρός, διεπαφή, παράθυρα, πεδία – το σχήμα και ο τρόπος λειτουργίας του βιβλίου κινητοποιείται ως μια εννοιολογική σκαλωσιά που στήνεται με πολλαπλούς συνδυασμούς. Τα βιβλία είναι συνυφασμένα με υπολογιστικές μορφές, με το μητρώο, τη μνήμη, το δίκτυο, τον κώδικα, με συμβολικά συστήματα που μεταφέρονται σε άλλα συμβολικά συστήματα, με το συνονθύλευμα, με τη γλώσσα, τα μέταλλα, τον ηλεκτρισμό, τη φαντασία· παράλληλα, ξεδιπλώνονται και αυτά σε συστήματα καταγραφής και κυριαρχίας, μέσω των οποίων οι τρόποι υπεκφυγής, υπαινιγμού και θρασύτητας κοσκινίζουν, φιλτράρουν και σχηματίζουν τα δικά τους χωνευτήρια γλώσσας, τεχνολογίας και καθοδήγησης.
Τι σημαίνει κατά τη γνώμη σου θεσμική αναρχία; Πώς αυτή η αναρχία θα αλλάξει τον τρόπο διεπαφής των επισκεπτών της έκθεσης με την τέχνη σου;
Είναι ο τρόπος διαπραγμάτευσης των κανόνων που παράγουν έννοιες μέσα στο εκάστοτε περιβάλλον που δουλεύω. Ο εννοιολογικός καλλιτέχνης John Latham ήταν για μένα ο πρώτος μέντορας και καλλιτεχνικό φλερτ, αφού μου έμαθε τι σημαίνει στην τέχνη «θεσμική αναρχία». Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η γλυπτική σειρά «Wounded Books» την οποία ξεκίνησα το 2006. Σε αυτή τη σειρά πυροβολώ βιβλία υπό́ ελεγχόμενες συνθήκες, επηρεασμένη από τα συμπόσια του καλλιτεχνικού ρεύματος «Book Destruction» και τα διεθνή συμπόσια του «Destruction in Art» στο Λονδίνο. Η «καταστροφή» είναι μία από τις γλώσσες που χρησιμοποιώ, μια γλώσσα που γεννάει εκ νέου έργα. Η καταστροφή, η επανάχρηση και η χειρωναξία χαρακτηρίζουν τα γλυπτικά μου αντικείμενα, που ξεκίνησαν πριν χρόνια, όταν «κατέστρεψα» τη δική μου συλλογή βιβλίων. Πιστεύω ότι οι σημερινοί θεατές είναι έτοιμοι για τέτοιες ανατροπές.
Εικόνα: Boobs on Books / Please touch, 2022
Στο έργο «Please Touch / Boobs on Books» προσκαλείς τους επισκέπτες να αγγίξουν ένα ομοίωμα μιας «ερωτικής ζώνης» του γυναικείου σώματος. Τι προσδοκείς να ανακαλύψουν οι επισκέπτες της έκθεσης κάνοντας αυτή την κίνηση;
Το έργο μου «PLEASE TOUCH», τοποθετημένο επάνω στο γραφείο του ψυχαναλυτή Κατακουζηνού, είναι ένα χιουμοριστικό pop-gesture (κεραμικά βαρίδια βιβλίων) που αναφέρεται μεταξύ άλλων στον τίτλο της έκθεσης «Le Surrealisme». Το γύψινο ανάγλυφο ενός γυναικείου στήθους χρησίμευσε ως πρότυπο για το εξώφυλλο της πολυτελούς έκδοσης του καταλόγου της διεθνής έκθεση σουρεαλισμού του 1947 στο Παρίσι. Ο Marcel Duchamp ήλπιζε να φτιάξει με το χέρι μεμονωμένα γύψινα στήθη για κάθε ένα από τα 999 προγραμματισμένα αντίγραφα του καταλόγου, αλλά εγκατέλειψε αυτή την ιδέα και αντ’ αυτού -με τη βοήθεια του σουρεαλιστή καλλιτέχνη Enrico Donati- ζωγράφισε στο χέρι 999 «ψεύτικα» στήθη από αφρώδες ελαστικό. Με το έργο αυτό αναφέρομαι επίσης στην κεντρική θέση του φετίχ στην πρακτική του Marcel Duchamp, αλλά και των σουρεαλιστών, που συνεχίζουν να επηρεάζουν σύγχρονους καλλιτέχνες και τη σχέση τους με τον Freud, την ψυχαναλυτική πρακτική και το ερωτικό σώμα. Ο φετιχισμός χρησίμευσε ως μια ισχυρή κατευθυντήρια αρχή, καθώς οι καλλιτέχνες αναγνώριζαν ότι ο ερωτισμός ήταν «ορατός ή εμφανής, ή, εν πάση περιπτώσει, στη βάση όλων όσων έκαναν». Εκμεταλλεύομαι εδώ παιχνιδιάρικα και προκλητικά τις διολισθήσεις μεταξύ του έργου τέχνης και του φετίχ, εμποδίζοντας τον συνήθη καταναγκασμό μας να περιορίσουμε τα όρια του καθενός. Το «Please Touch» μάς παρακινεί να κατανοήσουμε την τέχνη ως πηγή απολαύσεων και δυνατοτήτων, όπου το οπτικό είναι για πάντα συνυφασμένο με το αισθησιακό, το απτικό και το λιμπιντικό.
Πληροφορίες έκθεσης:
Eπιµέλεια: Χριστόφορος Μαρίνος
Οικία Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού, Αµαλίας 4, 105 57, Αθήνα (5ος όροφος)
Διάρκεια έκθεσης: 20 Οκτωβρίου έως 19 Νοεµβρίου 2022
Ωράριο λειτουργίας: Πέµπτη-Παρασκευή, 17:00-20:00, Σάββατο 12:00-16:00
Τα έργα της έκθεσης είναι παραχώρηση A.antonopoulou.art
Kεντρική φωτογραφία: Agape (Wounded Book series), 2022