Μια έκθεση στο Ναύπλιο, ορμώμενη από τη ζωή και το έργο της επαναστάτριας αστής με τίτλο δανεισμένο από ένα ποίημα του επίσης Ναυπλιώτη ποιητή Νίκου Καρούζο, μιλά για γυναικεία ενδυνάμωση, ιδεολογική χειραφέτηση και φέρει στο προσκήνιο τις απανταχού θηλυκότητες.
Η έκθεση «Γυναίκα Πείσμα της Ασίας» που γίνεται στο Βουλευτικό Ναυπλίου, στα πλαίσια του 2ου Φεστιβάλ Λόγου και Τέχνης που φέτος είναι αφιερωμένο στον Νίκο Καρούζο, παίρνει τον τίτλο της από ένα ποίημα του Ναυπλιώτη ποιητή, στο οποίο προσεγγίζει τη γυναίκα ως σύμβολο και έννοια, που “μόνη σαν φόνος κατοικεί τη συνείδηση”. Η Φαίη Τζανετουλάκου, επιμελήτρια της έκθεσης, συνδύασε τον αμφίσημο και πολὐμορφο λόγο του Καρούζου με την ιστορία μιας από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Ναυπλίου και της νεότερης ελληνικής ιστορίας: ανέτρεξε στο ελεύθερο πνεύμα μιας ικανής και ασυμβίβαστης γυναίκας, της Καλλιόπης Παπαλεξοπούλου. Η Παπαλεξοπούλου (1809-1899) θεωρείται η ενσάρκωση του ιδεώδους της δημοκρατίας από πολλούς μελετητές και ιστορικούς. Υπήρξε μια μορφωμένη αστή, μια ευεργέτης με αρχοντική καταγωγή και δημοκρατική συνείδηση και σύζυγος του δημάρχου Ναυπλίου Σπύρου Παπαλεξόπουλου. Πρόσφερε μεγάλος μέρος της περιουσίας της σε φτωχούς και πρόσφυγες και ήταν εξαιρετικά δημοφιλής. Πρωτοστάστησε στον αντιμοναρχικό αγώνα και όταν ξέσπασαν τα “Nαυπλιακά” κυνηγήθηκε από το περιβάλλον του Όθωνα. Όταν πέθανε ο σύζυγός της, αποσύρθηκε από τα κοινά. Παρά την αναγνώριση και τις τιμές που της αποδόθηκαν, πέθανε χωρίς οικονομικούς πόρους το Φεβρουάριο του 1899.
Με αυτό το πυρήνα, η Τζανετουλάκου προσκάλεσε 26 καλλιτέχνες να στοχαστούν πάνω στην έννοια της Γυναίκας με αφορμή την περίπτωση της Παπαλεξοπούλου. Η επιμελήτρια δεν θέλησε να ιεραρχήσει και να βγάλει προς τα έξω μια συγκεκριμένη εικόνα για την Παπαλεξοπούλου ή τη Γυναίκα εν γένει. Τα πιο πετυχημένα έργα της έκθεσης είναι εκείνα που αφουγκράστηκαν και κατάφεραν να μεταφράσουν με τη δική τους φωνή το ατίθασο πνεύμα και το πολιτικό διακύβευμα της Παπαλεξοπούλου. Κάποιοι κατάφεραν να το αναγάγουν στο σήμερα, που οι ἐμφυλες ταυτότητες είναι πιο ρευστές και ευμετάβλητες ενώ διεκδικήσεις που θεωρούνταν κατοχυρωμένες μοιάζει να αναθεωρούνται. Βιώνουμε ένα νέο συντηρητισμό ή μια συμπερίληψη απόψεων και περιθωριακών φωνών που μέχρι σήμερα ήταν σε σίγαση; H Σφαγή των Βεβαιοτήτων, ένα ζωγραφικό έργο του Σωτήρη Μπατζιάνα, ανοίγει τον εύφορο διάλογο της επιθυμίας με τον ονειρικό ιδεαλισμό. Το έργο αποτελεί μια πολιτική πρόσκληση στις θηλυκότητες σε όλο τους το εύρος: προφανείς, διφορούμενες, ποιητικές, γήινες ή εναλλακτικές, αλλά κυρίως αυτοκαθοριζόμενες.
Το γλυπτό κλουβί της Άρτεμις Ποταμιάνου αναφέρεται σε ένα κόσμο σαν αυτό της Νόρας του Ibsen, στον οποίο η γυναικεία φύση, που η δυτική κουλτούρα τη θέλει πιο εύθραυστη και ευαίσθητη στην αγριότητα του κόσμου των ανδρών, μένει προφυλαγμένη σε ένα κλουβί ως τρόπαιο της πατριαρχίας. Εξαιρετικό είναι το έργο της Φωτεινής Πούλια The Prostetic Leg, ένα αυτοπορτρέτο της καλλιτέχνιδας ως πολεμίστριας. Το μάτι εστιάζει στο πόδι της εικονιζόμενης που μεταλλάσσεται σε μεταλλικό προσθετικό μέλος, συνέπεια της προσπάθειας της γυναίκας να αναμετρηθεί με τις δυσκολίες του πατριαρχικού μοντέλου του κόσμου, συχνά χάνοντας την ανθρώπινη υπόστασή της.
Η έκθεση βρίθει ιδεών σχετικά με το φύλο, την πατριαρχία και την ανατροπή των στερεοτύπων, ορμώμενη από τοπικά αλλά υπερεθνικά παραδείγματα(Καρούζος, Παπαλεξοπούλου) προκαλώντας το θεατή να κάνει τους απαραίτητους συσχετισμούς στο σήμερα, στην εποχή το #metoo, των εθνικιστικών εξάρσεων και των δημοκρατικών εκπτώσεων που λαμβάνουν χώρα σε όλο το κόσμο με ολοένα πιο ανησυχητικούς ρυθμούς. Τελούμενη υπό την αιγίδα της ΑICA Ηellas, του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Τέχνης υπογραμμίζει ένα νέο προσανατολισμό της Ένωσης με μεγαλύτερη εξωστρέφεια της εικαστικής κοινότητας και συμμετοχή της στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Κείμενο: Βασίλης Ντούπας