Στις 26 Μαΐου του 2013 γύρω στις 20:21 ο κατηγορούμενος Λαρς Κοχ εκτοξεύει μια οβίδα κατά επιβατικού αεροσκάφους της Lufthansa που εκτελούσε το δρομολόγιο Βερολίνο – Μόναχο, μετά από την εκδήλωση αεροπειρατείας σε αυτό και τον κίνδυνο συντριβής του στο στάδιο Αlianz Arena του Μονάχου κατά τη διάρκεια του ποδοσφαιρικού αγώνα Γερμανίας-Αγγλίας, τον οποίο παρακολουθούσαν 70.000 θεατές.
Ο λόγος για το έργο του Ferdinand Von Schirach “Terror” το οποίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 3 Οκτωβρίου του 2015 στο Γερμανικό Θέατρο του Βερολίνου (Deutsches Theater Berlin), ενώ τον Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Piper περιλαμβάνοντας για την ομιλία του συγγραφέα στην σκιά της τρομοκρατικής επίθεσης στο σατιρικό περιοδικό Charlie Hebdo στο Παρίσι, τον Γενάρη του 2015. Έκτοτε έχει παρουσιαστεί συνολικά σε 104 θέατρα σε όλο τον κόσμο.
Αυτό το χειμώνα ο Γιώργος Οικονόμου μεταφέρει το νομικά σύνθετο δικαστικό δράμα του Γερμανού Συγγραφέα στη σκηνή θεάτρου Αθηνών, αφήνοντας στο κοινό την ετυμηγορία για την τύχη του Γερμανού επισμηναγού και την απάντηση στο αμείλικτο ερώτημα που για μιάμιση ώρα περίπου πλανάται στην αίθουσα του δικαστηρίου: θέλουμε να ζούμε με ελευθερία ή με ασφάλεια;
Με μια σκηνοθεσία που ακολουθεί στο μέτρο του δυνατού εκείνη της κινηματογραφικής ταινίας, που προβλήθηκε για πρώτη φορά στις 17 Οκτωβρίου 2016, στην Γερμανία σε σκηνοθεσία Lars Kraume – το σενάριο της οποίας επιμελήθηκε επίσης ο Schirach- με τους Burghart Klaußner, Martina Gedeck, Florian David Fitz, Jördis Triebel, Rainer Bock και Lars Eidinger στον ρόλο του συνήγορου υπεράσπισης – μετατρέποντας την σκηνή σε αίθουσα δικαστηρίου και με δυνατό της σημείο τις εξαιρετικές ερμηνείες των ηθοποιών που επωμίζονται τους αντίστοιχους ρόλους, το έργο Terror που έκανε επίσημη πρεμιέρα στις 28 και 29 Οκτωβρίου στο θέατρο Αθηνών, απέσπασε το θερμότερο χειροκρότημα του κοινού που κλήθηκε για ακόμα μια φορά να αποφασίσει: Αθώος ή Ένοχος τελικά ο επισμηναγός Λαρς Κοχ; Θύτης ή Θύμα των περιστάσεων; Δολοφόνος ή Ήρωας;
Για 100 λεπτά περίπου το κοινό καλείται να μπει στον ρόλο των ενόρκων και να δώσει την δική του ετυμηγορία. Στην αρχή της παράστασης, ο δικαστής Βασίλης Παλαιολόγος, ζητά από το κοινό να ξεχάσει ότι έχει διαβάσει ή έχει ακούσει γύρω από αυτή την υπόθεση και να βασίσει την ετυμηγορία του αποκλειστικά στα γεγονότα, στις μαρτυρίες και στα αποδεικτικά στοιχεία που παρουσιάζονται σε αυτή την δίκη, που ξεκινά με την εισήγηση του συνηγόρου υπεράσπισης, τον οποίο υποδύεται ο Γιάννης Στεφόπουλος, θυμίζοντας αρχικά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου αλλά και μια αντίστοιχη απόπειρα τρομοκρατικής επίθεσης στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που είχε ως αποτέλεσμα την λήψη μέτρων για την προστασία του εναέριου χώρου της Γερμανίας, μέτρα τα οποία αρχικά αποδέχονταν την κατάρριψη αεροσκάφους, στην περίπτωση που αυτό γινόταν όπλο στα χέρια τρομοκρατών. Σύμφωνα όμως με την Βασική Νομοθεσία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, κάτι τέτοιο θα προσέκρουε στις βασικές αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, βάσει των οποίων η ζωή κάθε ανθρώπου είναι μοναδική και έχει την ίδια αξία.
Η βασική αυτή αρχή θα έπρεπε λογικά, νομικά και ηθικά να αποτελεί κανόνα απαράβατο και απαραβίαστο σε κάθε περίπτωση. Μάλιστα θα ήταν αρκετή για να δώσει απάντηση στο ερώτημα που επαναλαμβάνεται τυραννικά, σε μια δίκη όχι προθέσεων αλλά συνειδήσεων, που δεν ησυχάζουν και δεν επαναπαύονται ποτέ. Όμως η άλλοτε ορατή και άλλοτε αόρατη απειλή της τρομοκρατίας φαίνεται πως δεν στρέφεται μόνο κατά της ζωής και της ασφάλειας αλλά κυρίως κατά της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του ατόμου. Έτσι ότι φαίνεται να ίσχυε μέχρι σήμερα φαίνεται να τίθεται σε αμφισβήτηση σε καταστάσεις “εκτάκτου ανάγκης”, μετατρέποντας ένας απλό πιλότο της πολεμικής αεροπορίας σε δικαστή, και τους επιβάτες ενός αεροσκάφους της πολιτικής αεροπορίας σε “μέρος ενός όπλου”. Όσα θα ακουστούν στην συνέχεια αυτής της δικής, που εκτυλίσσεται με γρήγορους ρυθμούς, θα προκαλέσουν έκπληξη και θα γεννήσουν εύλογους προβληματισμούς, για την “ωραία κοιμωμένη μας ηθική”, όπως εύστοχα αναφέρει στο σημείωμα της η Μιρέλλα Παπαοικονόμου που έχει επιμεληθεί την διασκευή.
Είναι τελικά το μη χείρον βέλτιστον; Μπορεί κανείς να κρίνει δίκαια στην βάση μιας συνθήκης που εξ αρχής είναι άδικη; Πόσο αθώος μπορεί να είναι κανείς για τον φόνο έστω και ενός ανθρώπου και πόσο ένοχος για την διάσωση περισσότερων ή πολλών ανθρώπων. Ο Schirach τοποθετεί στην ζυγαριά της δικαιοσύνης το πιο δύσκολο βάρος, εκείνο της ανθρώπινης ζωής, και της ζητά για πρώτη φορά να προσδιορίσει το τεκμήριο της αθωότητας ή της ενοχής στην βάση κριτηρίων, σήμερα ποσοτικών, αύριο ίσως ποιοτικών.
Στη συνείδησή μας ο Κοχ θα μπορούσε να ήταν τόσο ένοχος όσο και αθώος, παίρνοντας κανείς ως δεδομένο πως σε διαφορετική περίπτωση, 70.000 άνθρωποι εκτός από τους επιβάτες του αεροσκάφους θα μπορούσαν να ήταν νεκροί. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την κατάθεση του ανώτερου αξιωματικού της πολεμικής αεροπορίας, τον οποίο υποδύεται ο Κώστας Ανταλόπουλος. Όσα λέει επιβεβαιώνουν τα γεγονότα αφήνουν όμως ένα βασικό ερώτημα, ίσως το σημαντικότερο στο έργο: Ποιος έδωσε την εντολή να εκκενωθεί το στάδιο; Ένα ερώτημα που μένει τελικά αναπάντητο, αφού κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ και ας υπήρχε ο χρόνος για να γίνει θίγοντας έμμεσα και τον ρόλο των ανώτερων και ανώτατων στελεχών στην συγκεκριμένη περίπτωση. Αν το στάδιο είχε εκκενωθεί, οι 70.000 φίλαθλοι δεν θα κινδύνευαν ποτέ. Δεν θα υπήρχε στόχος και ενδεχομένως οι επιβάτες να είχαν σωθεί, πάνω απ’ όλα όμως ο επισμηναγός δεν θα είχε χρειαστεί ποτέ να αποφασίσει ανάμεσα σε ανθρώπινες ζωές, με το άλλοθι του λιγότερο κακού.
Όσα εκθέτει ο ίδιος με ψυχρή λογική ή απόλυτο κυνισμό στην κατάθεση του αποκαλύπτουν τα κριτήρια με τα οποία επιλέγονται οι άνθρωποι που στελεχώνουν αυτές τις θέσεις, όσο και μια νεο αναδυόμενη αντίληψη γύρω από τα κριτήρια βάσει των οποίων κάποιος αποφασίζει ποιος πρέπει να ζήσει και ποιος όχι, πόσο ένοχος ή αθώος είναι τελικά κάποιος θέτει τον εαυτό του σε κίνδυνο επιβαίνοντας σε ένα αεροσκάφος, ή παρακολουθώντας μια συναυλία ή επισκεπτόμενος ένα εμπορικό κέντρο και αν αυτή του η απόφαση δίνει σε κάποιους το δικαίωμα να τον αντιμετωπίσουν ως τρομοκράτη από την στιγμή που πέφτει στα χέρια τρομοκρατών.
Στα τεχνικά της σημεία της παράστασης, ο μικρός σκηνικός χώρος και η διάταξη των καθισμάτων του θεάτρου, σε αντίθεση με εκείνα μιας αίθουσας δικαστηρίου, εμποδίζουν την άνετη οπτική πρόσβαση σε κάθε σημείο της σκηνής, γεγονός που προσπαθούν να διευκολύνουν με την μετακίνηση τους ανάμεσα στις σειρές των καθισμάτων οι ηθοποιοί. Καθηλωτικός είναι ο Στέλιος Δημόπουλος στον ρόλο του επισμηναγού Κοχ, με την απόγνωση να καθρεφτίζεται στο βλέμμα του σε όλη την διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας, υποστηρίζοντας πλήρως τον ρόλο ενός αξιωματικού της πολεμικής αεροπορίας επιτυχημένου σε όλα τα πεδία του ακαδημαϊκού, επαγγελματικού και οικογενειακού βίου έως το μοιραίο εκείνο βράδυ. Εξαιρετικές είναι επίσης οι ερμηνείες των Κώστα Ανταλόπουλου στον ρόλο του Λάουντερμπαχ, Βάσως Καβαλιεράτου στον ρόλο της εισαγγελέως, και Νάνσυς Μπουκλή στον ρόλο της πολιτικής αγωγής, με τον λόγο της οποίας ολοκληρώνεται και η ακροαματική διαδικασία , τον λόγο έχουν η εισαγγελέας και ο συνήγορος υπεράσπισης και στην συνέχεια οι ένορκοι.
Όσοι πιστεύουν ότι ο Λαρς Κοχ είναι αθώος σηκώνουν το Α, όσοι πιστεύουν ότι είναι ένοχος το Ε. Όσοι όμως πιστεύουν ότι μια ετυμηγορία θα ήταν αναγκαία αλλά όχι αρκετή για την πλήρη απονομή δικαιοσύνης δεν επαναπαύονται ποτέ με καμία απάντηση.
Κείμενο: Δέσποινα Ραμαντάνη
Περισσότερα στο Theater.View
INFO:
Το συμβάν.
Στις 26 Μαΐου και λίγο μετά τις οχτώ το απόγευμα, ένα αεροπλάνο της Lufthansa ταξιδεύει από το Βερολίνο προς στο Μόναχο με 164 επιβάτες, υπό καθεστώς ομηρίας. Η διαταγή του τρομοκράτη προς τον πιλότο είναι να το ρίξει στο γήπεδο Allianz Arena του Μονάχου, κατά τη διάρκεια του αγώνα Γερμανίας – Αγγλίας, τον οποίο παρακολουθούν ζωντανά 70.000 φίλαθλοι. Η Γερμανική κυβέρνηση ενημερώνεται άμεσα και σηκώνει δυο μαχητικά αεροσκάφη για να παρακολουθούν την κατάσταση από απόσταση αναπνοής και να περιμένουν οδηγίες.
Η δίκη
Βρισκόμαστε στην αίθουσα του δικαστηρίου. Ο κατηγορούμενος εμφανίζεται φορώντας στολή της πολεμικής αεροπορίας. Κατηγορείται για τον θάνατο και των 164 επιβατών, μετά από εκτόξευση ρουκέτας η οποία είχε ως αποτέλεσμα την κατάρριψη του υπό ομηρία αεροσκάφους και η οποία πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά με πρωτοβουλία του ίδιου και όχι κατόπιν εντολής ανωτέρου. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου εισέρχεται στην αίθουσα και απευθύνεται κατευθείαν στο κοινό. Ξεκινά η ακροαματική διαδικασία. Ξεκινά η παράσταση.
Τα διλήμματα
Ποιος έδωσε το δικαίωμα σε έναν απλό εκπρόσωπο του γερμανικού κράτους να σκοτώσει τους λίγους για να σωθούν οι πολλοί; Διαθέτει το δικαστήριο τα κατάλληλα νομικά εργαλεία για να μπορέσει να κρίνει δίκαια τη συνειδητή του απόφαση να αυτενεργήσει κατ’ αυτό τον τρόπο; Ποιος κώδικας τιμής και ποια αίσθηση δικαιοσύνης τού όπλισε το χέρι; Ποιος αποφασίζει ότι το λεγόμενο «μη χείρον βέλτιστον» αποτελεί το μέτρο της ηθικής μας; Τι είναι δίκαιο; Και τι άδικο; Εθνικός ήρωας ή δολοφονικός αλαζόνας; Οι αριθμοί, οι συσχετισμοί, οι υπολογισμοί και το ζύγισμα των ανθρώπινων ψυχών αιωρούνται για ώρα πάνω από την αίθουσα του δικαστηρίου κυριεύοντας τις σκέψεις όλων. Η ακροαματική διαδικασία ολοκληρώνεται. Ο λόγος τώρα στους ενόρκους για την τελική ψηφοφορία. Για την τελική ετυμηγορία.
Η απόφαση
Οι θεατές της παράστασης έχουν τον λόγο. Αυτοί είναι οι ένορκοι της δίκης που μόλις παρακολούθησαν, αυτοί καλούνται και να απαντήσουν στα ηθικά διλήμματά της. Αυτοί θα κρίνουν αν ο κατηγορούμενος είναι αθώος ή ένοχος. Άραγε, θα αποφασίσουν ως υποψήφιοι θύτες ή ως υποψήφια θύματα; Αυτό δεν μπορεί να το ξέρει κανείς.
Ταυτότητα
Σκηνοθεσία Γιώργος Οικονόμου
Μετάφραση: Ευαγγελία A. Νάνου
Διασκευή: Μιρέλλα Παπαοικονόμου
Σκηνογραφία: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Κοστούμια: Νίκος Χαρλαύτης
Φωτισμοί: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Γιώτα Δημητριάδη
Βοηθός Παραγωγής: Αλεξάνδρα Ξυδά
Επικοινωνία: Άρης Ασπρούλης
Διανομή
Πρόεδρος Δικαστηρίου: Βασίλης Παλαιολόγος
Μπίγκλερ – συνήγορος Υπεράσπισης: Γιάννης Στεφόπουλος
Λαρς Κοχ – κατηγορούμενος: Στέλιος Δημόπουλος
Κα Νέλσον – εισαγγελέας: Βάσω Καβαλιεράτου
Λάουτερμπαχ – μάρτυρας Υπεράσπισης: Κώστας Ανταλόπουλος
Μάιζερ – μάρτυρας κατηγορίας: Νάνσυ Μπούκλη
Promo Team
Creative concept / design by Saint of Athesns
Social & ads by Eproductions
Promo photos by Nikos Zikos
Video trailer by Mike Bekos