Η πρόσκληση στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας, αυτή τη φορά όχι για κάποια παράσταση χορού αλλά για μια έκθεση-πανόραμα της ελληνικής εικαστικής σκηνής σίγουρα αφήνει πολλά περιθώρια έκπληξης. Η πρώτη θέαση, αν κάποιος το επιθυμεί, είναι αφ’ υψηλού. Ανεβαίνοντας τις κερκίδες της αίθουσας blackbox, μπορείς να έχεις μια πρώτη εικόνα ενός λαβύρινθου αλλά αυτό που ταυτόχρονα εισπράττεις παραπλεύρως της αλληεπίδρασης των έργων είναι μια αγνή θεατρικότητα. Η επιμελήτρια της έκθεσης, Άρτεμις Ποταμανιού παίρνει το ρόλο ενός εικαστικού σκηνοθέτη αλλά και το ρίσκο να σηκώσει το βάρος μεγαθηρίων της ελληνικής σύγχρονης τέχνης και να το επαναπροσφέρει με απολαυστικό τρόπο στο κοινό της έκθεσης και προφανώς στην τοπική κοινωνία μιας πόλης όπως η Καλαμάτα.
Ενα intro για την έκθεση
Ένα ταξίδι στη νεολληνική τέχνη, από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα μέχρι και τις μέρες μας, προσφέρει η έκθεση “Βίοι Παράλληλοι” στην αίθουσα “Black Box” στην Καλαμάτα. Στην ουσία πρόκειται για έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, μεικτής τεχνικής και εγκαταστάσεις 35 δημιουργών από διαφορετικές γενιές, σχολές και τεχνοτροπίες σε επιμέλεια της εικαστικού Αρτέμιδας Ποταμιάνου.
Εμείς βρεθήκαμε στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα και συνομιλήσαμε μαζί της για την έκθεση και τα έργα που φιλοξενεί.
Ποιο ήταν το έναυσμα για την επιμέλεια της έκθεσης αυτής;
Ήθελα να δημιουργήσω μια έκθεση που να παρουσιαστεί όχι μόνο το πανόραμα της ελληνικής εικαστικής παραγωγής αλλά και οι σχέσεις των πρακτικών των Ελλήνων καλλιτεχνών, η συνέχεια που υπάρχει είτε σε επίπεδα θεματικών αναζητήσεων, είτε σε χρήση των εικαστικών μέσων. Θεωρώ ότι δεν υπάρχει επίγνωση της ελληνικής τέχνης στο επίπεδο που θα έπρεπε, γιατί δεν διδάσκετε στα σχολεία και ούτε εκτεταμένα στις Σχολές Καλών Τεχνών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα εμείς οι καλλιτέχνες να θεωρούμε ότι οι κυρίες καταβολές μας είναι από ξένους σημαντικούς καλλιτέχνες και κινήματα, ξεχνώντας τις κοινές καταβολές που έχουμε με τους προγενέστερους Έλληνες καλλιτέχνες – προγόνους μας. Καταβολές που υπάρχουν από τις κοινές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που βιώνουμε, τις παραδόσεις και τη νοοτροπία μας. Ήθελα λοιπόν να δημιουργήσω ένα λαβυρινθώδη εκθεσιακό χώρο που να δημιουργεί μία διαδρομή – εμπειρία για τον θεατή, όπου να φαίνονται με σαφήνεια οι σχέσεις και ο διάλογος μεταξύ των έργων. Γι’ αυτό τον λόγο δεν “έχτισα” ένα κλασικό white cube αλλά διαδρομές και μικρά δωμάτια με θεματικές όλα σε μαύρο χρώμα, ώστε το μόνο που να ξεχωρίζει να είναι τα έργα.
Ποιες ήταν οι δυσκολίες στο να συγκεντρωθούν τα έργα τόσο σημαντικών καλλιτεχνών και πόσος χρόνος χρειάστηκε για την υλοποίηση της έκθεσης;
Η υλοποίηση μιας τέτοιας έκθεσης θέλει πολύ μελέτη, να ξεπεράσεις πολλά γραφειοκρατικά θέματα, να έχεις πολύ συγκεκριμένη ιδέα ως προς το αποτέλεσμα και τέλος πολύ καλούς συνεργάτες. Είναι ένα ομαδικό έργο. Η οργάνωση της έκθεσης έχει αρχίσει από το 2022 και χρειάστηκαν πολλοί μήνες ώστε να λυθούν οργανωτικά και τεχνικά ζητήματα. Σ’ αυτή την προσπάθεια είχα πάντα αρωγό και συνοδοιπόρο τον Παναγιώτη Λαμπρινίδη, Διευθυντή του Εικαστικού Τομέα Δήμου Καλαμάτας. Χωρίς αυτόν και το όραμα του να γίνει η Καλαμάτα καλλιτεχνικός τόπος συνάντησης, η έκθεση αυτή δεν θα είχε γίνει.
Επίσης, είμαι πολύ χαρούμενη που συλλέκτες, όπως ο Γιώργος Ν. Βογιατζόγλου, η Πόλλυ και ο Χρήστος Κολλιαλής, το Ιδρύμα Β. & Μ. Θεοχαράκη και ο Δημήτρης Λυμπερόπουλος με εμπιστεύτηκαν με τόσο πολύτιμα έργα και έτσι μπόρεσαν να βρεθούν σε διάλογο ιστορικά έργα. Να φέρω εδώ ως παράδειγμα ότι στην έκθεση η “Ακρόπολη” του Κωνσταντίνου Παρθένη “συνομίλησε” με την “Ακρόπολη” του Κωνσταντίνου Μαλέα αλλά και σύγχρονων εικαστικών όπως ο Γιώργος Γύζης, η Φρύνη Μουζακίτου και ο Άγγελος Αντωνόπουλος. Το έργο του Γιάννη Ζιώγα “Καλημέρα κύριε Παπαλουκά” μπόρεσε να αναρτηθεί δίπλα στα έργα του Σπύρου Παπαλουκά που τόσο τον είχαν επηρεάσει. Ήταν μια συγκινητική για μένα εμπειρία. Επίσης πολύ σημαντική ήταν η εμπιστοσύνη των καλλιτεχνών και ότι οι περισσότεροι ήρθαν στα εγκαίνια και βίωσαν την έκθεση.
Η έκθεση είναι χωρισμένη σε μικρές ενότητες, σαν μικρά δωματια μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο ενός Βlack Βox. Ποιες είναι οι στάσεις της αφήγησης για τον θεατή;
Η έκθεση όπως ανέφερα και πριν διαμορφώθηκε σε ένα λαβύρινθο-διαδρομή στον εκθεσιακό χώρο του Black Box του Μέγαρου Χορού Καλαμάτας όπου τα έργα οργανώθηκαν σε θεματικές ενότητες που στοιχειοθετούν μία διαλεκτική αφήγηση που εκτυλίσσεται με βάση τις κοινές αναζητήσεις και τα ερωτήματα που θέτει κάθε έργο. Μέρη αυτού του διαλόγου αποτελούν η ταυτότητα του ατόμου, η εξουσία, το άτομο μέσα στην κοινωνία και το άστυ, η ανάγκη για αλλαγή και ο αγώνας, οι κοινωνικές συμβάσεις και οι θεσμοί, η αγωνία για ένα καλύτερο μέλλον αλλά και θέματα που αφορούν στην ίδια την εικαστική πρακτική, την αναπαράσταση, την αποτύπωση δημιουργώντας μια εικονική στιχομυθία ανάμεσα στους καλλιτέχνες.
O τίτλος της έκθεσης Βίοι Παράλληλοι προδιαθέτει μια εναλλαγή συναισθημάτων και θεμάτων που λειτουργούν ως παράλληλες ιστορίες για τον επισκέπτη. Πέρα από την εμφανή πολιτική διάσταση των έργων που επέλεξες ποιες άλλες παράμετροι πιστεύεις ότι προκύπτουν από τους παράλληλους αυτούς βίους των καλλιτεχνών και της τέχνης τους;
Η έκθεση δανείστηκε τον τίτλο της από τις συγγραφικές βιογραφίες του Πλούταρχου γιατί με ανάλογο τρόπο επιχειρεί μια προσέγγιση οικείων στην εικαστική δημιουργία θεματικών. Είναι ένας τίτλος που στο παρελθόν είχα χρησιμοποιήσει για ένα δικό μου έργο, την βιντεοεγκατάσταση που είχα παρουσιάσει στην Μπιεννάλε της Ισπανίας. Όταν άρχισα να “χτίζω” την έκθεση, τους τρόπους που συνδιαλέγονται τα έργα και οι προβληματικές που διαγράφουν τις ανάλογες διαδρομές, θεώρησα ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο ταιριαστός τίτλος γι’ αυτή την έκθεση.
Στους “Βίους Παράλληλους”, οι εικαστικοί της έκθεσης μπορούν συνειδητά να χρησιμοποιούν τον άλλο ως αφετηρία της δημιουργικής παραγωγικής διαδικασίας, όπως γίνεται στην περίπτωση του Γιάννη Ζιώγα με τον Σπύρο Παπαλουκά ή να αγνοούν ακόμα και την ύπαρξη του “συνομιλητή” τους ζώντας σε εντελώς διαφορετικές περιόδους κι εποχές. Οι εικαστικοί τους βίοι τους μπορεί να μη συναντούνται ποτέ, πορευόμενοι σε μια παραλληλία που παραπέμπει στον Πλούταρχο, ενώ άλλοι δημιουργούν με ξεκάθαρη την επιρροή των εικαστικών που δημιούργησαν πριν από αυτούς—άλλωστε η ιστορία της τέχνης δημιουργεί το πεδίο δράσης που ο εικαστικός καλλιεργεί ή απορρίπτει κατά την εικαστική του πρακτική. Ανεξάρτητα από τη στάση του, αποτελεί μια σταθερά αδιαμφισβήτητη, ένα κοινό έδαφος δράσης σε μια παραγωγική διαδικασία που από τη φύση της είναι μοναχική και “παράλληλη” ακόμα και ανάμεσα σε καλλιτέχνες που έζησαν την ίδια εποχή και ασχολήθηκαν με παρόμοιες προβληματικές.
Ποιο ήταν το πιο αναπάντεχο και απροσδόκητο στοιχείο που ανακάλυψες μέσα από τη διαδικασία της έρευνας και την επιμέλεια αυτής της έκθεσης;
Δεν είναι κάτι που ανακάλυψα αλλά κάτι που πίστευα και με την έκθεση μου έγινε ακόμα μεγαλύτερη πεποίθηση… κι αυτό ήταν το πόσο καλοί είναι η πρακτική των Ελλήνων καλλιτεχνών και η μαεστρία που χειρίζονται τα εικαστικά τους μέσα. Επίσης, κάποια έργα που τα γνώριζα από τα βιβλία και τις φωτογραφίες τους, είχα την ευκαιρία να τα δω από κοντά, κι αυτό ήταν μια διαφορετική εμπειρία. Κάποια έργα που θεωρούσα ότι τα ήξερα από τη συνεχή ενασχόληση μου, δεν περίμενα ποτέ πόσο θα “έλαμπαν” στον χώρο. Πολλές φορές ξεχνάμε πως το βίωμα των έργων και η γνώση τους από τις φωτογραφίες καταλόγων είναι δύο πολύ διαφορετικά πράγματα. Χαίρομαι πολύ που με αυτή την έκθεση θα δοθεί η ευκαιρία στο φιλότεχνο κοινό να έρθει σε επαφή με αντιπροσωπευτικά έργα εμβληματικών και πρωτοπόρων Ελλήνων καλλιτεχνών.
Πόσο μεγαλύτερη πρόκληση είναι να διοργανώνεις μια έκθεση σε μια πόλη που δεν είναι η Αθήνα ή η Θεσσαλονίκη;
Σίγουρα μια έκθεση σε μια πόλη που δεν είναι η έδρα σου προϋποθέτει όχι μόνο περισσότερη έρευνα αλλά και εμπιστοσύνη με τους συνεργάτες σου ότι όλα θα γίνουν όπως πρέπει. Επίσης δεν γνωρίζεις τον χώρο καλά και πώς μπορεί να διαμορφωθεί. Γι’ αυτό χρειάστηκε να τον επισκεφτώ στο αρχικό στάδιο της σχεδίασης της έκθεσης, να έχω ένα συνεχή και μακροχρόνιο διάλογο με τον Παναγιώτη Λαμπρινίδη για το τι και πώς μπορεί να γίνει. Φυσικά υπάρχει η ανησυχία για το πώς θα το εκλάβει το τελικό αποτέλεσμα η φιλότεχνη τοπική κοινότητα αλλά νομίζω ότι τελικά τους ενθουσίασε και υπήρχαν διθυραμβικά σχόλια για την έκθεση.
Λίγες μέρες μετά από τα εγκαίνια, ποια είναι τα αισθήματα που κυριαρχούν μέσα σου;
Ακόμα δεν έχω προλάβει να κάνω τον πλήρη απολογισμό μου αλλά αυτό που κυριαρχεί είναι συγκίνηση και μια εσωτερική πληρότητα. Τα τελευταία χρόνια έχω μειώσει τις επιμέλειες που κάνω και επικεντρώνομαι μόνο σε αυτές που θεωρώ πως είναι πολύ σημαντικές και έχουν να αναδείξουν την επιμελητική μου λογική. Μέσα στις παραπάνω από 60 επιμέλειες που έχω πραγματοποιήσει, αυτή είναι μία από τις πιο αγαπημένες μου.
Info: Αίθουσα “Black Box” του Μεγάρου Χορού Καλαμάτας | 12/11-12/12 | Ωράριο λειτουργίας: Καθημερινά 9 π.μ.-2 μ.μ. & 6-9 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη
Συνέντευξη στον Γιώργο Κελέφη