Τόπος παραθερισμού ή τόπος εργασίας;
To τοπίο της Σαλαμίνας, η γεωγραφία και η ιδιαίτερη οικιστική ανάπτυξή του νησιού, αποτέλεσαν την αφετηρία του σχεδιασμού αυτής της μικρής εξοχικής κατοικίας στο Αιάντειο. Παρά την ένδοξη ιστορία της, με την διάσημη ναυμαχία στα στενά που τη χωρίζουν από τη στεριά να έχει εξέχουσα θέση, η παρακμή της μέχρι πρότινος ακμάζουσας ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης σκιάζει το μέλλον με αβεβαιότητα.
Η μετέωρη θέση της Σαλαμίνας μεταξύ στεριάς και θάλασσας, πόλης και φύσης, αντιστέκονται στον χαρακτηρισμό της ως τόπου διακοπών. Χωρίς την εξωστρέφεια ενός τυπικού παραθαλλάσιου προορισμού, η Σαλαμίνα απευθύνεται σε μία κοινότητα μόνιμων κατοίκων και λίγων επισκεπτών.
Οδός Ιάσονος
Η οδός Ιάσονος στην Αγία Παρασκευή Σαλαμίνας είναι ένας στενός δρόμος χωρίς πεζοδρόμια. Ο γύρω οικισμός αναπτύχθηκε άναρχα μέσα στον επίπεδο ελαιώνα δημιουργώντας ένα μωσαϊκό από ελαιόδεντρα, περιβόλια και οικόπεδα που χωρίζονται από δρόμους πολλοί από τους οποίους είναι αδιέξοδοι. Οι λιγοστές υποδομές ήρθαν εκ των υστέρων, έτσι δεν υπάρχει αποχετευτικό δίκτυο και όλα τα καλώδια είναι εναέρια.
Εκατέρωθεν του δρόμου, μικρά ισόγεια σπίτια με όμορφους κήπους πίσω από περιποιημένες μάντρες. Αν κανείς κοιτάξει καλύτερα εύκολα θα διαπιστώσει πως τα περισσότερα σπίτια έχουν προκύψει μέσα από μία “προσθετική” διαδικασία αυτοσχέδιων επεκτάσεων: ένας μικρός πυρήνας από κτιστούς τοίχους επεκτείνεται σταδιακά με ελαφριές κατασκευές, στέγαστρα και τζαμαρίες, προσπαθώντας να ακολουθήσει τις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της οικογένειας αλλά και να ενσωματώσει τον “υπαίθριο βίο” του μεσογειακού κλίματος.
Η ελιά και το πηγάδι
Στο μικρό και επίπεδο οικόπεδο της οδού Ιάσονος τα μόνα αξιοσημείωτα στοιχεία είναι μια μεγάλη ελιά και ένα παλιό πηγάδι. Η έλλειψη εξωτερικών σημείων αναφοράς αλλά και η απροσδιοριστία του γύρω οικισμού, του ορίου του δρόμου και του οικοπέδου στρέφουν την κατοικία προς τα μέσα. Η εσωστρέφεια αγκυρώνει το σπίτι γύρω από την ελιά και το πηγάδι, δημιουργώντας αυλές που αξιοποιούν το μικροκλίμα και οριοθετούν την ύπαιθρο από μέσα.
Σε αντίθεση με τις γειτονικές κατοικίες του οικισμού που έχουν προκύψει μέσα από μία “προσθετική” διαδικασία αυτοσχέδιων επεκτάσεων, εδώ ακολουθείται μια αντίστροφη λογική “αφαίρεσης” από έναν αρχικό όγκο. Κατά κάποιο τρόπο η προσθετική λογική καταναλώνει ύπαιθρο ενώ η αφαιρετική παράγει ύπαιθρο, με την μορφή αυλών. Όμως η ύπαιθρος αυτή δεν είναι η παραγωγική ύπαιθρος του ελαιώνα και του πηγαδιού παρά η ύπαιθρος του παραθερισμού, η οποία απαλλαγμένη από τις υλικές ανάγκες της καθημερινότητας ανοίγεται στον ελεύθερο χρόνο.
Οι δύο πύλες
Εξωτερικά οι συμπαγείς τοίχοι δίνουν την εντύπωση μιας μονολιθικής κατασκευής, που όμως μέσα της κρύβει μια μεγάλη κεντρική αυλή. Μία στενή πύλη οδηγεί από το δρόμο στο εσωτερικό της, και μία δεύτερη, τοποθετημένη αντιδιαμετρικά, οδηγεί στον πίσω κήπο με τη μικρή πισίνα. Μέσα στην αυλή τέσσερα ζεύγη συρόμενων υαλοστασίων μοιράζουν το χώρο στα τέσσερα: δύο κλειστά και δύο υπαίθρια δωμάτια στεγάζουν τους κύριους χώρους διημέρευσης και αφήνουν μία μικρότερη αυλή εισόδου και μία μεγαλύτερη με την υπάρχουσα ελιά.
Καθώς τα υαλοστάσια μετακινούνται η εξωτερική σταθερότητα του μονολιθικού κτίσματος ανατρέπεται και η ισορροπία μεταξύ κλειστού και υπαίθριου αλλάζει. Μπορούμε να έχουμε μία μεγάλη υπαίθρια αυλή, ή ένα μεγάλο σκιασμένο δωμάτιο ή δύο μικρότερες αυλές ή δύο κλειστά δωμάτια.
Όταν μαζί με τα υαλοστάσια ανοίξουν και οι δύο εξωτερικές πύλες δημιουργείται ένας διαμπερής υπαίθριος χώρος που διατρέχει το σπίτι χωρίζοντας το στα δύο. Ας θυμηθούμε εδώ το μικρό φέρρυ που μας μετέφερε στο νησί, με τις εκατέρωθεν μπουκαπόρτες που συνδέουν και χωρίζουν τη Σαλαμίνα από τη στεριά. Αντίστοιχα οι δύο πύλες της κατοικίας άλλοτε μετατρέπουν την αυλή σε πέρασμα και άλλοτε σε κλειστό οργανισμό που επιπλέει μέσα στον ελαιώνα.
Το μονολιθικό και το ελαφρύ
Γύρω από την κεντρική αυλή οι τέσσερις τοίχοι φέρουν όλη την απαραίτητη οικοσκευή στις εσοχές της κουζίνας και του καθιστικού. Τα υπόλοιπα ιδιωτικά δωμάτια της κατοικίας είναι ενσωματωμένα σαν κοιλότητες μέσα στους τοίχους, όπου δευτερεύοντες αυλές αφήνουν το φως και τον αέρα να διεισδύσει. Στο εσωτερικό της αυλής μια ελαφριά μεταλλική κατασκευή λειτουργεί αντιστικτικά με τους παχείς τοίχους και ενισχύει τον αμφίσημο χαρακτήρα της κατοικίας: οχυρωμένη ή διαμπερής, συμπαγής ή διάφανη, μονολιθική ή ελαφριά.
Περικυκλωμένος από τη συμβατική κατασκευή από μπετόν και πλήρωση από τουβλα, ο μεταλλικός φορέας φαίνεται παράταιρος στην στεριά, θυμίζοντας περισσότερο τον τρόπο κτισίματος των καραβιών στο κοντινό ναυπηγείο. Βαμμένος με μίνιο καραβίσιο και σε τόνους της σκουριάς αποτελεί φόρο τιμής στην ναυτική ιστορία του νησιού, στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη, στα μικρά φέρρυ που συνδέουν τη Σαλαμίνα με την στεριά. Σαν ένα κατάστρωμα στη μέση του ελαιώνα, όταν κανείς ανέβει την κτιστή μέσα στον τοίχο σκάλα, μπορεί να αγναντέψει τις στέγες των γύρω σπιτιών, τους ορεινούς όγκους και τη θάλασσα πέρα από τον ελαιώνα.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου: Σαλαμίς, Εξοχική κατοικία στη Σαλαμίνα
Τύπος έργου: Σχεδιασμός (παραθεριστικής) κατοικίας
Τοποθεσία έργου: Σαλαμίνα
Αρχιτεκτονική: AREA (Architecture Research Athens)
Κείμενο: Aπό τους δημιουργούς | archisearch.gr
Φωτογραφία: Γιώργης Γερόλυμπος