Το να χειραγωγείσαι σίγουρα φαντάζει απαίσιο, μέχρι να αντιληφθείς τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Το αίσθημα του να σε χειραγωγεί κάποιος τις περισσότερες φορές γίνεται αντιληπτό και οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει είναι πολλοί.
Οι περισσότεροι από εμάς έχουν βιώσει, έστω κάποια στιγμή στη ζωή τους, τη δυσάρεστη εμπειρία του συναισθηματικού ελέγχου από κάποιο άτομο του περίγυρου τους. Το θετικό σε αυτήν την κατάσταση είναι ότι τις περισσότερες φορές η διάθεση αυτή είναι αναγνωρίσιμη, ωστόσο οι λόγοι για τους οποίους επιλέγει κάποιος να συμπεριφερθεί έτσι δεν είναι αυτονόητοι. Παρακάτω παρουσιάζουμε μία λίστα με τεχνικές, με τις οποίες είναι πιθανό να προσπαθήσει δόλια κάποιος να σας κατευθύνει.
Πρώτα απ’όλα, οι χειριστικοί τύποι τείνουν να υπεραπλουστεύουν τα πράγματα. Δηλαδή, είναι πιθανό να μετατρέψουν μία απλή διαφωνία σε ηθική κριτική, με εκείνους να έχουν πάντα το ρόλο του “καλού” και εσάς, φυσικά, το ρόλο του “κακού”. Το πιθανότερο είναι να διαπιστώσετε πως αν δεν συμφωνείτε με τη δική τους άποψη, στην καλύτερη των περιπτώσεων θα εμφανιστείτε παράλογοι ή και μη ρεαλιστικοί. Και φυσικά, δεν υπάρχει εναλλακτική ερμηνεία για αυτούς.
Στη συνέχεια, θα παρατηρήσετε ότι τα χειριστικά άτομα συνηθίζουν να εστιάζουν ξανά στο θέμα μίας διαφωνίας, με τρόπο που να ευνοεί ξεκάθαρα τους ίδιους. Μπορούν εύκολα να μετατρέψουν τις ισχύουσες περιστάσεις με τρόπο που να καταδεικνύεται η δική τους οπτική γωνία. Είναι πιθανό να ακούσετε από αυτούς τη φράση «ποτέ δεν θα σου συμπεριφερόμουν με αυτόν τον τρόπο», καθώς οποιαδήποτε πολυπλοκότητα της κατάστασης αγνοείται φανερά. Επιπλέον, οι λέξεις «πάντα» και «ποτέ» μπορούν να τονίσουν την τάση του χειριστή προς την υπερβολική γενίκευση: κάνοντας, δηλαδή, ένα περιστατικό να φαίνεται σαν ένας κανόνας, ο οποίος υπεραπλουστεύει ενώ, παράλληλα, χωρίζει τη διαφωνία σε «όλα καλά» και «όλα κακά». Συναισθηματικά, ο θυμός ή ο πόνος που εκφράζεται με επιχειρήματα σαν αυτά, μπορεί να είναι συντριπτικός, σε σημείο που μπορεί να σας οδηγήσει να απολογηθείτε ή και να αποδεχτείτε οτιδήποτε γρήγορα.
Το χειριστικό λεξιλόγιο, ακόμα, είναι εξίσου υπερβολικό. Για παράδειγμα, όταν το αίτημα για μία χάρη συμβαίνει παραπάνω από δύο φορές, αυτό περιγράφεται ως «παρενόχληση» στο χειριστικό λεξιλόγιο. Επιπλέον, διφορούμενα γεγονότα ή χειρονομίες μπορεί να λάβουν μία σημασία, με την οποία δύσκολα θα καταφέρετε να διαφωνήσετε μετά. Μία τυχαία παρατήρηση που μπορεί να κάνετε, παραδείγματος χάρη, μπορεί να ερμηνευθεί από έναν χειριστή ως ένδειξη ενός τεράστιου ελαττώματος του χαρακτήρα σας.
Ακόμα, όταν βρισκόμαστε σε διαφωνία με έναν άνθρωπο, ο οποίος παρουσιάζει χειριστικές τάσεις, μπορεί να παρατηρήσουμε ότι και οι συναισθηματικές αντιδράσεις του είναι υπερβολικές, πράγμα που υποδηλώνεται από φράσεις όπως «Δεν μπορείς να δεις το κακό που μου προκαλείς; Έχω πιάσει πάτο!». Με αυτόν τον τρόπο, τα χειριστικά άτομα καταφέρνουν να εξάγουν περισσότερες παραχωρήσεις από τα άτομα που επιχειρούν να κατευθύνουν. Πρόκειται για μία μέθοδο χειραγώγησης, η οποία αποτελεί ρητή επίκληση στο συναίσθημα της ενοχής κάποιου, με φράσεις όπως «Αισθάνομαι πολύ μελαγχολικός σήμερα. Δεν μπορείς να κάνεις αυτό για μένα;». Ακόμα, όμως, και αν προσπαθήσετε να μιλήσετε σε ένα τέτοιο άτομο για κάποιο δικό σας πρόβλημα, το σίγουρο είναι ότι ένας φανατικός χειριστής, θα το αγνοήσει και θα φροντίσει να αναφερθεί σε κάποιο δικό του θέμα.
Αυτό το είδος συμπεριφοράς μαρτυρά ότι οι χειριστικοί άνθρωποι προβάλλουν τις δικές τους ανησυχίες στον κόσμο και βρίσκοντας ενδείξεις για αυτές, προσπαθούν να στηρίξουν τις προκαταλήψεις τους μέσα από την εσωτερική τους δυστυχία. Η αμυντική στάση, που πολλές φορές προκύπτει, τους αναγκάζει να αποφύγουν την ευθύνη για τη δική τους συμπεριφορά, μέχρι που φτάνουν στο σημείο να συμφωνήσουν ανοιχτά με κάτι, όμως όχι για πολύ, καθώς μετά θα αρνηθούν τα πάντα. Και αν ποτέ καταφέρεις να πετύχεις ένα σημείο που βρίσκεται ενάντια προς τον χειριστή, με τον οποίο συνομιλείς, το επόμενο είναι πως θα διαπιστώσεις το επίκεντρο της διαφωνίας να αλλάζει προς άλλη κατεύθυνση. Το βέβαιο είναι ότι θα βρεθείς γύρω από ένα άτομο που επιλέγει να συμπεριφέρεται, ενίοτε άσχημα, καθώς νιώθει ανασφάλεια να αναλάβει την ευθύνη και να αναγνωρίσει ότι κάνει και εκείνο λάθη.
Τι είναι όμως αυτό που οδηγεί έναν άνθρωπο σε χειριστική συμπεριφορά;
Μόλις, λοιπόν, αναγνωρίσετε αυτού του είδους τη συμπεριφορά, που περιγράψαμε πιο πάνω, θα διαπιστώσετε πως αυτές οι μέθοδοι χειραγώγησης δεν προκύπτουν από κακοπροαίρετες προθέσεις. Αντιθέτως, προκύπτουν από βαθιά συναισθηματική δυσλειτουργία και ανεπαρκείς ικανότητες αντιμετώπισης. Οι άνθρωποι αυτοί εκφράζουν μέσω της συμπεριφοράς τους την εσωτερική οδύνη και σύγχυση που βιώνουν στο πλαίσιο των σχέσεων τους, επιτίθενται αντί να προσπαθούν να επικοινωνήσουν, προσβάλλουν αντί να ζητούν συγγνώμη και κατηγορούν αντί να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους. Το πρόβλημα είναι πως είναι ανίκανοι να διαχειριστούν τη δυστυχία τους και γι’αυτό την μεταθέτουν στους άλλους.
Αυτό ισχύει συχνά στην περίπτωση οριακής διαταραχής προσωπικότητας, κατά την οποία ο πάσχων βιώνει βαθείς διαταραχές του εαυτού του, ενώ οι στενές σχέσεις του περνούν ήδη παράπλευρα προβλήματα. Τα άτομα με οριακή οργάνωση προσωπικότητας μπορεί να αισθάνονται την ανάγκη για αγάπη και αποδοχή αλλά να βλέπουν ότι οι ανάγκες αυτές παρεμποδίζονται. Το αποτέλεσμα, λοιπόν, είναι η συναισθηματική υπερευαισθησία και οι υπερβολικές αντιδράσεις, καθώς και αμυντικές στάσεις, όπως η άρνηση. Ως απάντηση, λοιπόν, στο θυμό και την απογοήτευση που αισθάνονται όταν δεν ικανοποιούνται οι ισχυρές εσωτερικές τους ανάγκες, καταφεύγουν σε χειριστικές συμπεριφορές, οι οποίες αναλύθηκαν ανωτέρω.
Παρόλο, βέβαια, που δεν σημαίνει ότι κάθε χειριστική συμπεριφορά προέρχεται από περιπτώσεις διαταραχής προσωπικότητας, είναι σημαντικό να κατανοούμε κάθε φορά τους ενδοψυχικούς μετασχηματισμούς που την υπαγορεύουν. Οι χειριστικές ενέργειες και επιχειρηματολογίες μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά και να καταστρέψουν μία σχέση, αν κανείς δεν τις αναγνωρίζει ως έκφραση μίας ανάγκης αλλά ως προσπάθεια κυριαρχίας.
Κείμενο: Κωνσταντίνα Ράικου