Πριν από περίπου μία εβδομάδα, σε ανακοίνωση των αλλαγών που θα συντελεστούν στο σύστημα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, ο Υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου επισήμανε την κατάργηση των Λατινικών από τις Πανελλήνιες και την αντικατάστασή τους από την Κοινωνιολογία. Ο λόγος; Ο κύριος Υπουργός αιτιολόγησε την απόφασή του λέγοντας πως η μικρή εξεταστέα ύλη και ο τρόπος που εξετάζεται το μάθημα στρεβλώνουν το αποτέλεσμα των επιδόσεων των υποψηφίων στις Πανελλαδικές, λόγω των υψηλών βαθμών που αυτοί πετυχαίνουν.
Όπως ήταν αναμενόμενο η εξέλιξη αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στους εκπαιδευτικούς και τους πανεπιστημιακούς, οι οποίοι με τη στάση τους υπενθύμισαν πως ήταν στο χέρι της Κυβέρνησης να αλλάξει τις διαδικασίες διδασκαλίας και εξέτασης των Λατινικών. Αυτήν τη στιγμή χιλιάδες υπογραφές έχουν συλλεχθεί στο διαδίκτυο, από ανθρώπους που ζητούν όχι μόνο την την επαναφορά των Λατινικών, αλλά και την αναβάθμιση της διδασκαλίας τους στο Λύκειο!
Συνομιλήσαμε, λοιπόν, με τον Καθηγητή της Λατινικής Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Ανδρέα Μιχαλόπουλο, και θέσαμε επί τάπητος γνωστές και άγνωστες πτυχές της Λατινικής γλώσσας και γραμματείας, καθώς και όλα εκείνα τα σημαντικά ζητήματα που αφορούν την μεγάλη αυτή αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας.
Ποια η σημασία της Λατινικής γλώσσας και γραμματείας για το πεδίο των θεωρητικών επιστημών;
«Είναι αναμφισβήτητα τεράστια. Επιτρέψτε μου, όμως, να επισημάνω ότι η Λατινική γλώσσα και γραμματεία δεν αφορά μόνο τις θεωρητικές επιστήμες. Η Λατινική αποτέλεσε τη γλώσσα των επιστημών και της διοίκησης για πολλούς αιώνες, με αποτέλεσμα -μαζί φυσικά με την Ελληνική- να τροφοδοτήσει και να εμπλουτίσει την ορολογία ενός ευρέος φάσματος επιστημών, όπως μεταξύ πολλών άλλων της Νομικής, της Ιατρικής, της Βιολογίας, της Φαρμακευτικής και φυσικά της Φιλολογίας, της Ιστορίας και της Αρχαιολογίας. Όσο για τη Λατινική Λογοτεχνία, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι παίρνοντας τη σκυτάλη από την Αρχαία Ελληνική και σε αρμονικό συνδυασμό μαζί της η Λατινική Λογοτεχνία αποτέλεσε τη βάση για τη διαμόρφωση και ανάπτυξη των ευρωπαϊκών εθνικών λογοτεχνιών».
Τι είναι αυτό που συνδέει τους Έλληνες με τα Λατινικά; Ποια η χρησιμότητα εκμάθησής τους;
«Ο δεσμός μεταξύ Ελλήνων και Ρωμαίων είναι άρρηκτος. Το λατινικό αλφάβητο αποτελεί παραλλαγή του ελληνικού δυτικού αλφάβητου, το οποίο οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν από την ελληνική επαρχία της Κύμης στην Κάτω Ιταλία τον 8ο-7ο αι. π.Χ. Ο ρωμαϊκός πολιτισμός γενικότερα και η λατινική λογοτεχνία ειδικότερα δέχθηκαν καθοριστική επίδραση από τους Έλληνες, αρχικά λόγω της συνάντησης των δύο πολιτισμών στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία και στη συνέχεια λόγω της συνύπαρξής τους μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της ελληνικής Ανατολής. Με τη σειρά τους οι Ρωμαίοι ήταν εκείνοι που συνέβαλαν καθοριστικά στην επιβίωση και τη διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας και του ελληνικού πνεύματος στην Ευρώπη και τον κόσμο. Με άλλα λόγια, από τη στενή επαφή και αλληλεπίδραση του αρχαίου ελληνικού και του ρωμαϊκού πολιτισμού προέκυψε αυτό που ορίζουμε και καταλαβαίνουμε ως “ελληνορωμαϊκό πολιτισμό” ή αλλιώς ως “κλασικό πολιτισμό”, ο οποίος δικαίως θεωρείται ως το θεμέλιο του σύγχρονου δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού, στον οποίο εμείς, οι Έλληνες ανήκουμε.
Από τα παραπάνω προκύπτει αβίαστα η χρησιμότητα εκμάθησης και μελέτης της λατινικής γλώσσας και λογοτεχνίας, καθώς συμβάλλει στη διαμόρφωση ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής πολιτισμικής ταυτότητας για τους Έλληνες μαθητές και τις Ελληνίδες μαθήτριες, πέρα φυσικά από κάποια περισσότερο πρακτικής φύσεως πλεονεκτήματα, όπως η σημαντική υποβοήθηση της γλωσσομάθειάς τους, καθώς οι ευρύτερα χρησιμοποιούμενες ευρωπαϊκές γλώσσες είναι λατινογενείς. Τα Λατινικά είναι μάθημα με ξεκάθαρα ευρωπαϊκό προσανατολισμό και φέρνει τους Έλληνες μαθητές και τις Ελληνίδες μαθήτριες σε στενότερη επαφή με την ευρωπαϊκή διάσταση της ταυτότητάς τους, υπερβαίνοντας με αυτόν τον τρόπο τα συχνά ασφυκτικά πλαίσια του ελληνοκεντρικού εκπαιδευτικού συστήματος».
Θα ήθελα να μου κάνετε μία σύντομη αναφορά των Ρωμαϊκών μνημείων που υπάρχουν στην Αθήνα.
«Μετά την κατάληψη της πόλης από τον Σύλλα το 86 π.Χ. η Αθήνα έπαψε να αποτελεί σημαντικό πολιτικό και στρατιωτικό κέντρο, ωστόσο διατήρησε τη σπουδαιότητά της ως κέντρο πολιτισμού, γραμμάτων και τεχνών. Τόσο ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, Οκταβιανός Αύγουστος (27 π.Χ.-14 μ.Χ.), όσο κυρίως ο Ρωμαίος φιλέλληνας αυτοκράτορας Αδριανός (117-138 μ.Χ.), φρόντισαν να ανοικοδομήσουν κατεστραμμένα κτίρια της Αθήνας και να κατασκευαστούν καινούρια λαμπρότερα. Μερικά λοιπόν από τα σπουδαιότερα μνημεία της πόλης, τα οποία βλέπουμε καθημερινά γύρω μας και αποτελούν πραγματικό στολίδι, είναι δημιουργήματα των Ρωμαίων. Ενδεικτικά και επιγραμματικά αναφέρω τη “Ρωμαϊκή Αγορά” (Forum Romanum) με το πασίγνωστο “Ωρολόγιο του Κυρρήστου” (τους γνωστούς μας “Αέρηδες”), τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, τον ναό του Ολυμπίου Διός και φυσικά το επιβλητικό ρωμαϊκό Ωδείο του Ηρώδου Αττικού (γνωστότερο ως “Ηρώδειο”) στη νοτιοδυτική πλαγιά της Ακρόπολης».
Μπορεί μία νεκρή γλώσσα, όπως τα Λατινικά, να αντέξει στο πέρας των χρόνων; Ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που ξεχωρίζουν τη Λατινική από άλλες εξαφανισμένες γλώσσες;
«Πράγματι, σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη περί “νεκρών γλωσσών” τα Λατινικά είναι νεκρή γλώσσα, καθώς δεν είναι η μητρική γλώσσα καμίας κοινότητας. Ωστόσο, η Λατινική αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση σε σύγκριση με άλλες εξαφανισμένες γλώσσες. Αφενός υπάρχουν ακόμα μικροί πυρήνες “αντίστασης” που επιμένουν να ομιλούν τη Λατινική (κυρίως στο πλαίσιο εκπαιδευτικών προγραμμάτων) και αφετέρου η Λατινική συνεχίζει να είναι η επίσημη γλώσσα ενός εκ των πλέον διαδεδομένων χριστιανικών δογμάτων, του Καθολικισμού. Εκείνο όμως που είναι πολύ πιο σημαντικό, είναι ότι από τη Λατινική προέκυψαν μέσα από σταδιακές αλλαγές μερικές από τις πιο διαδεδομένες γλώσσες της Ευρώπης και του κόσμου, όπως η γαλλική, η ιταλική, η ισπανική, η πορτογαλική (αλλά και -λιγότερο- η αγγλική και η γερμανική). Μ’ άλλα λόγια, όπως λέει το γνωστό ρητό, “Τα Λατινικά είναι νεκρή γλώσσα, αλλά τα Λατινικά δεν πέθαναν ποτέ”».
Μπορείτε να μου αναφέρετε επιγραμματικά ποιες θα είναι οι συνέπειες της κατάργησης των Λατινικών από τις Πανελλήνιες;
«Κατ’ αρχάς να επισημάνουμε ότι δυστυχώς στη χώρα μας υπάρχει ήδη τεράστιο έλλειμμα λατινογνωσίας και ρωμαιογνωσίας. Ο μέσος Έλληνας γνωρίζει ελάχιστα πράγματα για τον ρωμαϊκό πολιτισμό και ακόμα λιγότερα για την πλουσιότατη και υπέροχη λατινική λογοτεχνία. Η επαπειλούμενη κατάργηση της διδασκαλίας των Λατινικών θα επιδεινώσει ακόμη περισσότερο την κατάσταση, και θα έχει πολλαπλές και ολέθριες συνέπειες. Ιδιαίτερα σοβαρό θεωρώ τον κίνδυνο να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η τάση μας για υπερβολική προσήλωση στον ελληνικό πολιτισμό, η οποία δημιουργεί στρεβλή εικόνα της πραγματικότητας και ενέχει κινδύνους απομονωτισμού και εθνικισμού. Η αποκοπή των Ελλήνων από το ρωμαϊκό κομμάτι του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού αλλοιώνει την ταυτότητά τους και κλονίζει τη θέση τους στον σύγχρονο κόσμο.
Βέβαια, πρέπει οπωσδήποτε να επισημάνω ότι η μέχρι σήμερα διδασκαλία και εξέταση του μαθήματος των Λατινικών ήταν ελλιπής και προβληματική, με αποτέλεσμα τα οφέλη και η απόλαυση που θα μπορούσε να απορρέει από τη διδασκαλία των Λατινικών να μην είναι αυτή που θα έπρεπε. Χρειάζεται ανασχεδιασμός, ανανέωση, ενίσχυση και αναβάθμιση του μαθήματος με τη συγγραφή νέων εγχειριδίων και την αξιοποίηση και εφαρμογή μοντέρνων εκπαιδευτικών μεθόδων. Είναι πραγματικά λυπηρό να μη γνωρίζουν οι Έλληνες μαθητές και οι Ελληνίδες μαθήτριες τον συναρπαστικό ρωμαϊκό κόσμο και τη γοητευτική λατινική γλώσσα εξαιτίας της ελλιπούς διδασκαλίας του μαθήματος ή ακόμη και της κατάργησής του».
Πριν κλείσουμε την όμορφη αυτή και άκρως εποικοδομητική συζήτηση, οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε πως η εκμάθηση των Λατινικών όχι μόνο δεν είναι «εκτός μόδας», αλλά είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό μάθημα, που εξασφαλίζει την είσοδο των μαθητών στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τα Λατινικά είναι κομμάτι της ιστορίας και της επιστήμης, είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, είναι τα απομεινάρια ενός ένδοξου παρελθόντος που βρίσκονται παντού σκόρπια ολόγυρά μας. Ας μην βάλουμε λοιπόν παρωπίδες στη γνώση, κι ας διατηρήσουμε ανοιχτούς τους ορίζοντές μας, πάντα ελπίζοντας σε ένα καλύτερο αύριο. Κι όπως έλεγαν και οι Λατίνοι, “dum spiro spero”.
Από τον Νικόλαο Μπάρδη